Tôi
đến làng Xối Chì, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực (Nam Định) vào một ngày
mưa lất phất. Con đường vào làng đang được sửa lại, nhem nhép bùn đất.
Bánh xe đã quyện đầy đất, không dám đi vì sợ trơn trượt, tôi đành phải
dắt bộ.
Mưu sinh bên “chảo lửa”
Ra
mở cổng cho tôi là một phụ nữ trung niên, da ngăm đen, tươi cười mời
tôi vào nhà. Bước vào đến sân, đập vào mắt tôi là những mảnh thủy tinh
được chất đống, chia làm hai góc, một loại màu xanh, một loại màu trắng,
bên cạnh là một nhà xưởng xếp đầy những chiếc cốc vại và vài chiếc
bình thủy tinh lớn.
Nghe
kể, để cho ra lò một chiếc cốc, các khâu đoạn sản xuất cũng hết sức
phức tạp. Đầu tiên là khâu làm sạch thủy tinh. Người thợ đổ thủy tinh
vào chậu, xả dưới vòi nước rồi dùng tay rửa như rửa rau, phân loại màu
sắc rồi cuối cùng mới đưa vào nồi nấu.
Đây là khâu rất quan trọng, bởi muốn chiếc cốc không bị nổi bọt khí thì phải rửa thật sạch.
Để
đảm bảo an toàn người lao động cũng như chất lượng sản phẩm, nồi nấu
phải cao chừng 1,2m, lòng nồi phải rộng khoảng 1m, được đắp bằng một
loại đất sét chuyên dụng, dẻo và trắng được mua từ vùng Hải Dương, phơi
đến khi rắn lại mới đưa vào lò.
Nguyên
liệu dùng để đốt lò là than đá. Lửa trong lò phải cháy đượm và nhiệt độ
đảm bảo ở 1800 độ C trong vòng 6 tiếng thì thủy tinh mới nóng chảy.
Tiếp
theo, người thợ dùng một chiếc ống dài khoảng 1,5cm (ống tán), đưa vào
nồi lấy thủy tinh ra và dùng hơi thổi trực tiếp vào ống để tạo ra những
sản phẩm có khuôn hình sẵn. Sau đó, chiếc cốc được đưa vào cắt mép, làm
tròn miệng và đem đi ủ nguội bằng tro.
Thời
gian ủ kéo dài khoảng 12-15 tiếng. Khâu cuối cùng là lấy cốc ra, lót
rơm giữa các cốc khi chồng vào nhau để tránh va vỡ trong quá trình vận
chuyển.
Nhìn
có vẻ dễ, tôi kì kèo xin thổi thử bằng được và thu được một sản phẩm có
hình dạng hết sức... kì dị. Bác Vinh (60 tuổi) bộc bạch: “Nhìn thì có
vẻ dễ lắm nhưng thực ra rất khó cô ạ. Những người thổi thường có kĩ
thuật cao, biết cách lấy hơi, điều tiết hơi thì mới ra hình được”.
Gần
chục người thợ, mồ hôi túa ra ướt đẫm những bộ quần áo bạc phếch, thủng
lỗ chỗ vì thủy tinh nóng bắn phải. Dù có năm bảy cái quạt công nghiệp
chĩa vào nhưng vẫn chẳng thể át được phần nào cái nóng của “chảo lửa”.
Theo
cô Nga – chủ lò ở đây cho biết, lò ở đây phải hoạt động cả ngày nên thợ
chia làm hai ca ngày và đêm. Ngoài việc nuôi cơm thợ, mỗi ngày cô chi
trả 180.000 – 200.000 đồng/người/ngày công.
|
Đến năm 2000, cả làng Xối Chì chỉ còn 8 lò sản xuất hoạt động nhưng tính đến thời điểm hiện tại, số lò chỉ còn lại 3 |
Nghề không ai làm nên mới có đất “dụng võ”
Người
làng Xối Chì kể lại, cách đây 70 năm về trước, cuộc sống khó khăn, đói
kém, một người tên Phạm Văn Đạo theo thanh niên trong làng đi tha phương
để kiếm sống. Người thanh niên ấy đến làm thuê cho một gia đình người
Hoa.
Nhờ
tính chất phác, thật thà lại cần cù chịu khó nên được gia đình đó
truyền dạy nghề thổi thủy tinh và cho phép về làng để làm ăn sinh sống.
Học
được nghề, Phạm Văn Đạo háo hức trở về Xối Chì mở lò sản xuất và dạy
nghề cho tất cả những ai muốn theo học. Vào thời điểm đó, có cái nghề là
dựng được cơ nghiệp. Dân làng Xối Chì say sưa làm việc, mê mải với thủy
tinh.
Có
đến 85% tổng số hộ gia đình theo nghề, cũng là thời kì vàng son của
nghề. Từ đó, làng Xối Chì được gọi là làng nghề và cụ Phạm Văn Đạo được
coi là ông tổ nghề của làng.
Cũng
vào thời điểm đó, bia hơi được coi là thức uống đặc sản của Hà Nội. Thế
hệ người già, người trung niên bây giờ không lạ gì hình ảnh xếp hàng
mua bia thời bao cấp và hình ảnh những chiếc cốc vại ở những quán bia cỏ
hay hàng nước vỉa hè.
Làng
nghề Xối Chì cũng vì thế mà thịnh với vô số đơn hàng đặt mua. Tuy
nhiên, đến năm 2000, cả làng Xối Chì chỉ còn 8 lò hoạt động nhưng tính
đến thời điểm hiện tại, số lò chỉ còn 3.
Theo
chủ lò, thủy tinh được thu mua từ những vùng lân cận với giá 1.000
đồng/kg. Trung bình mỗi ngày lò sản xuất được 1.500 chiếc cốc, bán cho
những quán bia ở Hà Nội với giá 5.000 đồng/cốc. Vốn bỏ ra để xây lò
nhiều mà tiền thu về cũng chẳng lời lãi bao nhiêu, công việc lại vất vả,
người làm nghề cũng không ai còn mặn mà với thủy tinh như trước.
Cô
Nga là chủ của một trong ba lò thổi thủy tinh hiện vẫn còn “đỏ lửa”,
nối nghiệp cha gần chục năm nay xót xa: “Thổi thủy tinh là nghề gia
truyền của dòng họ chúng tôi, duy trì được mấy chục năm nay rồi. Cũng là
nghề của tổ tông để lại nên vẫn muốn duy trì hoạt động. Nhưng mà cũng
bấp bênh lắm cô. Hàng Trung Quốc bây giờ nhiều vô số kể, cái gì cũng
đẹp, cũng nhiều mẫu mã. Dân người ta cũng chuộng những mặt hàng đó hơn
là những đồ thủ công này.
Trước
ở đây cũng làm nhiều loại lắm nhưng có bán được đâu. Chỉ có cái cốc vại
này là vẫn được quán bia trên Hà Nội họ chuộng. Nên chúng tôi chỉ thổi
cốc thôi, làm hàng theo đơn đặt…”.
Cô
vừa nói, vừa lắc đầu, rồi lại chẹp miệng: “Chả biết là còn làm được đến
bao giờ nữa. Con trẻ bây giờ nó cũng đi học, rồi đi làm xa, muốn truyền
nghề lại cũng khó. Trước ở đây nhiều nhà làm lắm, nhưng bây giờ còn có 3
lò, trong đó 1 lò của thằng em thì chắc là sắp đập rồi…”.
Theo: baophapluat.vn