Đi lễ chùa là nét đẹp từ lâu đời của người dân Việt Nam. Thế
nhưng, thời gian gần đây, báo chí cũng như không ít chuyên gia về văn
hóa đã nói rất nhiều về những biến tướng đã và đang diễn ra ở chốn linh
thiêng. Ăn uống xô bồ nơi cửa chùa, đi đứng không giữ được sự thanh
tịnh, nói cười như ở nhà ga, bến tàu... thậm chí hình ảnh phản cảm tiền
lẻ được đặt khắp nơi, nhét cả vào tay Phật khiến nhiều người không khỏi
suy nghĩ. Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với Giáo sư Ngô Đức Thịnh
(Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Việt Nam - Ủy viên Hội đồng
Di sản Văn hóa Quốc gia) xung quanh tình trạng nhét tiền vào tay Phật,
đốt vàng mã với số lượng quá nhiều.
Xin Giáo sư có thể cho biết đôi nét về nét đẹp đi lễ chùa nói chung và đặc biệt lễ chùa đầu năm của người dân Việt Nam?
Đi lễ chùa từ lâu là nét đẹp văn hóa của người Việt Nam. Nhiều người
thường đi lễ chùa vào các Lễ Tiết hay ngày mùng 1, ngày Rằm Âm Lịch.
Trong số những Lễ Tiết đó thì Tết Nguyên Đán là dịp rất quan trọng trong
tiềm thức của người dân Việt Nam. Tùy từng nơi, có thể giao thừa xong
sẽ lên chùa nhưng cũng có người đi chùa trong 3 ngày Tết, có người đi
cho đến Rằm Tháng Giêng… Và khi lên chùa như vậy là để cầu Phật, xin lộc
đầu năm. Những năm trước đây, có một số thanh niên quan niệm lộc đầu
năm là các chồi non của cây cối nên đi bẻ cảnh, hái lộc làm phá hoại
môi trường. Lộc là biểu tượng của mùa xuân, của sự sinh sôi nảy nở, ước
muốn của người dân nông nghiệp. Lộc có thể hiểu là sức khỏe, công danh…
nhiều người lên chùa để cầu xin những điều đó.
Liệu từ xưa, việc đưa tiền lên chùa đã được các cụ thực hiện?
Từ xưa, khi lên chùa người ta cũng mang theo một chút tiền. Ông cha
ta gọi tiền đó với tên rất giản dị tiền “giọt dầu” để cùng góp một phần
nhỏ vào hoạt động của đền chùa. Khi đi lễ chùa, ông cha ta mang theo
hương hoa, còn bây giờ không hiểu sao lại biến tướng đến nỗi mang theo
nhiều tiền đặt khắp nơi, thậm chí mang theo nhiều đồ cúng như thịt mặn…
Quan trọng nhất là lòng thành, vì dân gian có câu “lòng thành thắp 1 nén
nhang”. Theo quan niệm, sự thanh thản của tâm hồn mới thấu lên trần
gian chứ không phải cứ mâm cao cỗ đầy, nhiều lễ vật mới được.
Giáo sư Ngô Đức Thịnh cho rằng: "Hành động nhét tiền vào tay Phật là phản tín ngưỡng"
Trước những hình ảnh nhét tiền vào tay Phật hay đặt tiền khắp nơi
khi đi chùa của một số người dân, Giáo sư suy nghĩ như thế nào?
Như tôi đã nói, việc đưa một chút tiền lên chùa đã có từ lâu đời, ông
cha ta thực hiện điều đó rất có văn hóa, có thể đưa tiền lên để vào hòm
công đức hay đưa trực tiếp cho trụ trì gọi là đóng góp một phần cho
chùa. Ngày nay, có hòm công đức nhưng nhiều người không chịu để vào đó,
cứ đi phát hết ban thờ này đến ban thờ kia, thậm chí nhét vào tay Phật
tạo ra một hình ảnh phản tín ngưỡng và không có văn hóa. Nhiều người đưa
tiền lên chùa quá nhiều gây ra sự thái quá, không đúng mực. Thần linh
đâu cần những cái đó, vấn đề là ở lòng thành và tâm thế.
Giáo sư vừa nhắc đến tâm thế khi đi lễ chùa. Vậy có thể hiểu
những hiện tượng nhét tiền tay Phật như vậy là do một số người chưa
chuẩn bị được tâm thế khi đi lễ chùa?
Tôi nhận thấy nhiều người đến với chùa chiền không có được tâm thế
như ông cha ta từ xưa. Ngày xưa, trước khi tiếp xúc với thần linh có sự
chuẩn bị rất kỹ lưỡng. Trước khi đến đền, chùa ăn mặc chỉnh tề, tâm hồn
thanh tịnh, thái độ nhẹ nhàng. Khi đưa tiền giọt dầu với thái độ cung
kính, trân trọng. Ngay trong gia đình cũng thế thôi, vào các dịp giỗ
chạp, người anh cả khi thay mặt cả gia đình cúng bái cũng chuẩn bị tâm
thế rất kỹ càng, đó là sự thanh sạch về cả thể chất lẫn tâm hồn. Theo
quan niệm của dân gian, khi người ta có tâm thế như vậy mới cảm được
thần linh.
(Ảnh Tri thức trực tuyến)
Nhưng một số người cứ có quan niệm khi đi lễ chùa phải dâng
tiền như vậy mới may mắn hoặc không có chút tiền lẻ là chưa yên tâm.
Liệu suy nghĩ này có đúng?
Không phải cứ đưa tiền lên chùa, đặt hết ban thờ này, ban thờ kia mới
là cầu được may mắn như nhiều người vẫn nghĩ. Nếu đưa theo tiền thì
phải đặt một cách có văn hóa, có thể là bỏ vào hòm công đức, thái độ
cung kính.
Cũng có một thực tế phải nhận ra đó là có người đi chùa để cầu xin
thần Phật nhưng cũng thể hiện sự phô trương. Cụ thể, lên chùa cũng muốn
mang nhiều tiền lẻ hơn mọi người hay mang nhiều lễ vật hơn để tỏ lòng
thành. Nhưng chúng ta phải hiểu rằng quan trọng là tấm lòng của chính
người đó chứ không phải là số lượng tiền lẻ hay lễ vật. Trong đời sống
ngày nay, kinh tế thị trường xô bồ nên có lẽ nhiều người cũng nghĩ thần
linh cũng cần tiền. Mặt khác, văn hóa tín ngưỡng cũng là một kiến thức
cần được giáo dục, nhiều bạn trẻ hiện nay dường như không hiểu về văn
hóa tín ngưỡng nên cứ nói đi chùa là đi chứ không biết cần phải làm gì
hay ăn mặc, thái độ như thế nào.
Vậy theo chuyên gia để giải quyết được vấn đề nhét tiền vào tay Phật cần biện pháp nào?
Nhìn ra một số nước giềng như Thái Lan, Lào, người dân cũng đi chùa
nhưng họ rất có ý thức, thái độ chuẩn mực. Có vẻ như một số người dân
Việt Nam không có ý thức, không có tâm thế. Không phải chúng ta không
bằng họ mà một số người chưa hiểu đến nơi đến chốn. Tôi cũng góp ý với
Bộ Văn hóa – Thể thao – Du lịch cần có một thập niên để chấn chỉnh lại,
cung cấp kiến thức một cách có hệ thống và đầy đủ nhất.
Không phải đốt nhiều vàng mã mới có lòng thành
Không chỉ có nhét tiền vào tay Phật, đốt vàng mã quá nhiều cũng
là vấn đề khiến các cơ quan quản lý đau đầu. Đứng ở góc độ chuyên gia
văn hóa, Giáo sư có suy nghĩ gì?
Vàng mà là quan niệm xã hội lâu đời, từ thời ông cha ta cũng đã có.
Nhưng vấn đề là phải đúng mực, báo chí cũng nói nhiều và qua các hình
ảnh chúng ta thấy có lẽ nhiều người đang thái quá trong việc đốt vàng
mã. Trước đây, ông cha ta không đốt nhiều như vậy nhưng không hiểu tại
sao bây giờ lại biến tướng đốt nhiều như thế. Để giải quyết được vấn đề
này, trước hết là ý thức của mỗi người nhưng chính các vị trụ trì cũng
cần giải thích, góp ý và nói rõ lễ nào chỉ cần những vàng mã nào. Thậm
chí, có thể nói, nếu đưa nhiều vàng mã hơn thì không đồng ý.
Nhiều người cứ quan niệm “trần sao âm vậy” nên mua hết nhà tầng,
xe hơi, xe máy bằng giấy đề đốt. Liệu có phải cứ như vậy mới là có lòng
thành?
Nhiều người nhìn vào đó để thể hiện hơn nhau về nhiều tiền, làm lễ to
hơn, nhiều vàng mã hơn người khác. Nhìn qua có thể thấy số lượng quá
lớn, thậm chí có một sự đua đòi kinh khủng. Vì vậy, cần sự tuyên truyền
không phải nhiều mới tốt. Các cụ thời xưa không như vậy sao nhiều người
bây giờ cứ phá bỏ những nét đẹp đó, tự truyền nhau là nhiều đồ vàng mã
mới may mắn hay mới bày tỏ được lòng thành.
Còn những biến tướng khi đi lễ chùa như lễ vật đồ mặn, ăn nói
không văn hóa ở nơi linh thiêng năm nào cũng nói, Giáo sư suy nghĩ như
thế nào?
Đúng là như vậy, người đi xô bồ, chen lấn, làm những hành động mà cảm
giác như ngoài nhà ga, bến tàu chứ không phải chốn thanh tịnh, linh
thiêng. Thậm chí, việc mang cả đồ mặn lên chùa để cúng bái là không thể
chấp nhận được. Thần phật chỉ cảm động hành động tốt, việc làm tốt chứ
không cảm động ai có nhiều của, ai có nhiều lễ… Có người nghèo, lên chùa
chỉ có hương hoa, tấm lòng thanh tịnh cũng rất được đánh giá cao.
Trước dịp lễ chùa ngày Tết Nguyên Đán đang đến gần, chuyên gia có lời khuyên gì với những người sẽ đi lễ chùa tới đây?
Đến với nơi linh thiêng, ai ai cũng sẽ có những ước vọng. Và để có
thể đạt được ước vọng đó thì phải chuẩn bị tâm thế khi đi lễ chùa. Tâm
thế đó là cách ứng xử, ăn nói, đi đứng, cách dâng hương hoa, cách cúng
bái, cách góp tiền công đức… để tạo nên sự thông quan với Thần Phật như
dân gian quan niệm. Chỉ khi làm tốt như vậy mới cảm thấy tâm hồn thanh
thản, bình an, ấm lòng hơn.