* “Đệ nhất khảm tam khí”
Nghệ
nhân Nguyễn Ngọc Trọng sinh ra trong dòng họ Nguyễn Ngọc (gốc làng gò
đồng Đại Bái - Bắc Ninh, nổi tiếng lâu đời và độc quyền về đồ khảm tam
khí) nên con cháu ra kinh thành “Rồng bay” sinh cơ lập nghiệp đã mang
theo và phát huy nghề gia truyền. Tổ tiên ông từng có những sản phẩm
“ngự dụng” cho triều đình Nhà Nguyễn ở Cố đô Huế và tham dự Hội chợ đấu
xảo tại Pháp. Khi biết cầm đũa ăn cơm cũng là lúc cậu bé được các bậc
cao niên rèn cặp tay từng thao tác làm việc từ đơn giản đến phức tạp để
giờ đây hơn 60 năm trong nghề Nguyễn Ngọc Trọng đã đạt được đẳng cấp cao
quý.
Hầu
hết sản phẩm mỹ nghệ của Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng chủ yếu làm bằng
tay rất kỳ công. Ông cho biết: “Khảm tam khí là nghệ thuật phối kết các
loại kim loại quý như vàng, bạc trên đồ đồng. Đầu tiên vẽ mẫu phong
cảnh, nhân vật, họa tiết trên sản phẩm đồng đúc rồi đục sâu các mẫu đó.
Tiếp theo là ghép hình vàng, bạc hoặc kim loại quý khác vào những mẫu đã đục nện búa cho chắc rồi mài, dũa, đánh bóng lên màu... sao cho sản phẩm sinh động vừa nổi bật vừa có chiều sâu về đường nét, mảng khối để trở
thành tác phẩm nghệ thuật hoàn thiện như đã định... Khảm tam khí rất
công phu, tốn rất nhiều thời gian, tâm lực và tiền của. Có khi hàng
tháng, thậm chí hàng năm mới làm xong được một sản phẩm.”.
Đồ
tam khí do nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng chế tác được khách hàng ưa
chuộng bởi vẻ đẹp thuần nhã, sang trọng với những đường chạm trổ trau
chuốt, nét gò điêu luyện tinh xảo. Hơn nữa lại rất
đa dạng, phong phú chủng loại, mẫu mã và không chỉ thể hiện được tài
nghệ của người thợ giàu kinh nghiệm mà còn lắng đọng “hồn Việt”. Chính
vì thế mỗi khi các vị lãnh đạo Việt Nam đi công tác nước ngoài, hoặc đón
tiếp các nguyên thủ, phái đoàn quốc tế đến Việt Nam, Văn phòng Chủ tịch
nước, Văn phòng Chính phủ... thường đặt Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng làm
những sản phẩm lưu niệm đặc biệt. Những sản phẩm lưu niệm đặc biệt đó
thường là tranh phong cảnh tiêu biểu của đất nước, con người Việt Nam
như Vịnh Hạ Long, Khuê Văn Các, thiếu nữ Hà Nội mặc áo dài, lễ hội cổ
truyền... chạm, khảm trên đĩa bạc, đĩa đồng, đường kính 30 – 45 cm. Hoặc
là mặt trống đồng giả cổ, có khi lại là bộ đồ pha cà phê với ấm, tách bằng đồng tinh xảo - sản phẩm làm hoàn toàn thủ công!
Vào
dịp lễ tết, các gia đình khá giả thường chọn đồ thờ “thiên niên vạn
đại” là những chiếc mâm bồng, khay, đũa, bút, ấm chén, lư hương, đỉnh
trầm, chân đèn, cây nến, đôi hạc, bát bửu, câu đối, tranh... chạm bạc,
bịt bạc, nạm các kim loại quý hoặc rước
đôi nghê, thửa chậu đồng cỡ đại để thả sen cảnh trước cửa ra vào, hoặc
bày ở mảnh sân trước nhà vừa trang trí, vừa là “trấn” phong thủy. Khách
nước ngoài lại rất chuộng những hộp đồ trang sức, bộ đồ pha trà, cà phê
và tranh chạm đồng mạ bạc về đời sống sinh hoạt của con người Việt Nam
(cấy lúa, kéo lưới, cưỡi ngựa, đua voi, đi chợ và phong cảnh thiên nhiên
đất nước, nhất là những những danh lam thắng cảnh nổi tiếng của các vùng miền: chùa
Một Cột, cầu Thê Húc, đền Ngọc Sơn, Tháp Rùa, Văn Miếu – Quốc tử giám, Ô
Quan Chưởng, cầu Long Biên (Hà Nội), hát Quan Họ (Bắc Ninh), vịnh Hạ
Long (Quảng Ninh), cố đô Huế...
Để
đáp ứng nhu cầu luôn đổi mới và sáng tạo của thời đại hội nhập - phát
triển, Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng đã phát huy được những tinh tuý nghề
nghiệp của tổ tiên dòng họ, nâng nghệ thuật khảm tam khí, ngũ khí Việt
Nam lên một tầm cao mới, đặc sắc hơn, phong phú hơn với chất liệu tre,
trúc, đá, sơn mài...
* Trang sức phái đẹp lên ngôi
Những
năm 50 của thế kỷ trước, khi mới chỉ là cậu bé 10-12 tuổi, ông Trọng đã
cùng hai người anh đi làm thuê cho các của hàng tư nhân. Khi
hòa bình lập lại, ông làm việc ở Hợp tác xã Tinh Hoa, sau đó là Công ty
xuất nhập khẩu thủ công mỹ nghệ Artexport, nơi hội tụ rất nhiều người
thợ tài năng của các làng nghề nổi tiếng như Đồng Xâm, Châu Khê, Đại
Bái. Chính trong thời gian này, ông đã học tập được nhiều “chiêu thức”
độc đáo của các làng nghề, các bậc thày nổi tiếng làm phong phú thêm
kiến thức nghề nghiệp của mình trong lĩnh chạm bạc đồ trang sức.
Những
mệnh phụ phu nhân, thiếu nữ Hà thành muốn thửa riêng đôi hoa tai, nhẫn,
vòng, kiềng trơn hoặc chạm nổi, khắc chìm hình Rồng - Phượng, hoa Mai,
gióng Trúc, sóng nước... làm “đồ gia bảo” thường đến tận nhà Nghệ nhân
Nguyễn Ngọc Trọng chọn lựa. Đồ
trang sức bằng bạc khảm ngà voi, sừng, ngọc trai, cửu khổng (một loại
sinh vật biển có vỏ cứng màu xanh biếc, óng ánh sắc cầu vồng hơn vỏ con
trai) ... có đến hàng trăm kiểu dáng khác nhau, chỉ mới ngắm nhìn đã
thấy “sướng mắt” huống chi trang điểm lại càng xinh đẹp duyên dáng.
Đồ
chạm bạc, tam khí của dòng tộc Nguyễn Ngọc không những đảm bảo chất
lượng cao mà giá cả lại phải chăng và đã trở thành mặt hàng quen thuộc
được phép bán ở Mỹ, Italia, Pháp, Úc, Lào, Thái Lan....
Để
chinh phục những thị trường giàu tiềm năng những cũng rất “khó tính”
ấy, Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng đã phải vượt qua hàng loạt thử thách:
“Làm hàng xuất khẩu không dễ vì qua cửa khẩu phải có cam kết, kiểm dịch.
Ngoài đảm bảo khâu chế tác, thì tỉ lệ bạc nõn đăng ký là 98% thì phải
đúng 98%, chứ 97 - 96% thì... đừng hòng qua cửa khẩu. Nếu gắn với bất kỳ
vật liệu khác như các loại sừng, xà cừ... phải qua khâu kiểm nghiệm
không có dịch bệnh, không ô nhiễm, người đeo không bị tác dụng phụ. Ngay
con cửu khổng lấy ở biển lên, cẩn khảm trong sản phẩm cũng phải đảm bảo
tiêu chuẩn vệ sinh. Và sản phẩm của dòng họ Nguyễn Ngọc đều đáp ứng
được những tiêu chuẩn ngặt nghèo này” – ông tâm sự.
* Vinh danh truyền thống
Hơn 60 năm lao động, sáng tạo không ngừng trong lĩnh vực khảm tam khí, chạm
bạc Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng đã nhận được 7 huy chương vàng, nhiều
bằng khen, giấy khen của Nhà nước và các tổ chức quốc tế trao tặng. Các
mẫu hàng của ông luôn có mặt trong các kỳ hội chợ, triển lãm thủ công,
mỹ nghệ trong và ngoài nước. Tại
Hội chợ toàn quốc 1986, ông giành được ba Huy chương Vàng cho bộ cà phê
chạm bạc - quai sừng, khay sơn mài;, bộ ấm trà nạm bạc trên gốm sứ men
cổ; bộ nậm rượu còn nguyên nốt búa.
Năm
1994, tại Hội chợ Thủ công mỹ nghệ toàn quốc, sản phẩm đỉnh đồng khảm
tam khí, tượng Phật Bà khảm tam khí, tranh chạm đồng bốn tố nữ chơi nhạc
đều đoạt huy chương vàng. Tại Tuần lễ Văn hóa Hà Nội - thành phố
Toulouse, Pháp 2007, tác phẩm cồng chiêng với đường kính 0,80m treo trên
giá gỗ cao 1,60x1,30m làm từ đồng thau và mặt trống đồng Ngọc Lũ của
ông đã được chọn để gióng lên trong lễ khai mạc.
Ở
tuổi “xưa nay hiếm” Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Trọng vẫn say mê, miệt mài
sáng tạo và tự hào là đã có “truyền nhân” là cậu con trai thứ của ông đã
quyết tâm theo cha gìn giữ nghề Tổ.
Theo: baobacninh