Thôn Viêm Xá (xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh) là làng Quan họ có số nghệ nhân Dân ca Quan họ nhiều nhất hiện nay với 7/41 nghệ nhân được tỉnh Bắc Ninh phong tặng đợt 1. Sau ba năm phong tặng nay chỉ còn 6, nghệ nhân Ngô Văn Sự đã mất được hơn một năm. Nghệ nhân Ngô Thị Nhi, 92 tuổi giãy bày: “Như “ngọn đèn sắp tắt” rồi, hỏi chúng tôi mong gì thì cũng mong nhiều lắm. Nhưng các ngành, các cấp cho đến đâu biết đến đấy. Không cho thì chúng tôi cũng chịu chứ đâu dám đòi hỏi”.

Đến thăm nghệ nhân Ngô Thị Lịch (86 tuổi), chúng tôi vẫn thấy cụ vò võ một mình trong căn buồng tối tăm, chật hẹp. Cụ Lịch tâm sự: “Tôi biết hát Quan họ từ năm 10 tuổi đến khi 14 thì được bố và anh trai cho tham gia nghề chơi Quan họ. Chẳng biết người khác thế nào chứ vốn liếng Quan họ của tôi bây giờ chỉ thuộc chừng khoảng 200 câu thôi. Tuổi này, gần đất xa trời, mong tỉnh, Nhà nước sớm quan tâm đến nghệ nhân già như chúng tôi chứ đến lúc nhắm mắt xuôi tay rồi thì còn biết gì nữa”. Cũng có lần, một nghệ nhân dân gian đã phát biểu trên truyền hình rằng, đừng để lễ phong tặng trở thành lễ truy tặng…

Không riêng nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh mà hầu hết những nghệ nhân dân gian ở các loại hình khác đều xuất thân từ những vùng nông thôn, quanh năm gắn bó với nghề nông, suốt một đời lam lũ, vất vả đều có chung nỗi lòng như thế. Vậy nên, nếu được tôn vinh và có chính sách đãi ngộ thỏa đáng thì các cụ sẽ yên tâm trao truyền bí quyết, vốn liếng mà mình đang giữ cho thế hệ trẻ. Như thế, tinh hoa văn hóa của quê hương, dân tộc sẽ được bảo tồn và phát huy.

“Dùng dằng” đến bao giờ !?

Nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh là những người đóng vai trò then chốt, đã và đang cống hiến trí tuệ, tài năng, tâm sức trong việc lưu giữ và truyền dạy những giá trị tinh hoa, độc đáo của Di sản văn hóa Quan họ. Đây là điều ai cũng nhận thấy và cũng không cần phải kể thêm. Vậy nhưng, bao năm qua, các nghệ nhân cứ lặng lẽ sống, lặng lẽ cống hiến và truyền dạy để rồi đến một lúc nào đó họ cũng lại ra đi trong sự lặng lẽ như thế. Suốt 10 năm, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vẫn chưa ban hành xong một Quy định, còn các cụ nghệ nhân ai khỏe thì chờ, ai yếu hơn đành ngậm ngùi tủi phận về với tiên tổ.

Trong khi chờ được Nhà nước tôn vinh và ghi nhận ở cấp cao hơn thì ngày 9-4-2010, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh đã ban hành Quyết định số 446/QĐ-UBND về việc phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân dân ca Quan họ Bắc Ninh” (đợt 1) cho 41 “liền anh, liền chị” tiêu biểu, kèm theo tiền thưởng 5 triệu đồng mỗi nghệ nhân. Sau hai năm phong tặng đến tháng 9-2012, khi UBND tỉnh phối hợp với Quỹ khuyến học Phạm Văn Trà để tiếp tục tặng thưởng mỗi nghệ nhân 5 triệu đồng thì đã có 4 cụ ra đi, chỉ còn 37/41 nghệ nhân. Sau hơn nửa năm đến giờ, không chắc chúng ta đã còn đủ 37 nghệ nhân!? Những người còn sống tuổi đều ngoài 80 đến xấp xỉ 100, phần lớn sức khỏe yếu, mắt mờ, chân run. Chính vì vậy, ban hành và thực hiện chính sách, quy định chế độ đãi ngộ đối với nghệ nhân Dân ca Quan họ lúc này là hoàn toàn đúng đắn và cần thiết. Đây là việc làm hết sức quan trọng cần thực hiện ngay, không nên chần chừ, dùng dằng thêm nữa.