Nghệ nhân Tạ Thị Vĩnh người giữ nghề “chân chỉ hạt bột”
(Ngày đăng: 17/12/2013 Lượt xem: 2468)
Langnghevietnam.vn - Làng
Triều Khúc xưa thuộc Tổng Đơ, phủ Thanh Oai, tỉnh Hà Đông. Nay thuộc huyện
Thanh Trì, ngoại thành Hà Nội. Đây là một làng ven đô có nhiều nghề thủ công
truyền thống, từng nổi tiếng với nghề làm quai thao – chân chỉ hạt bột. Bởi
vậy, Triều Khúc còn có tên cổ là làng Đơ Thao.
Ai làm nón thúng quai thao
Để cho anh
thấy cô nào cũng xinh.
Một số
nghề ở làng nghề Triều Khúc nay đã mai một như: nghề làm dây đàn tơ tằm cho các
loại nhạc cụ dân tộc, nghề làm hoa bằng lông vịt, nghề dệt bấc đèn, nghề làm
dây thắng ngựa... Nhiều nghề vẫn đang làm như nghề khâu chổi lông gà, nghề làm
độn tóc, nghề dệt khăn go (khăn tắm kỳ lưng)... Cũng có nghề nay đã được cơ
giới hóa như nghề dệt thổ cẩm, nghề làm dây giày.
Trong
làng có cụ Nguyễn Thị Dằng, tức cụ Trí Đằng, là người làm được nhiều mặt hàng
thủ công. Cụ là người cuối cùng của thế hệ chót trong nghề dệt thủ công Triều
Khúc. Cụ theo nghề từ thời con gái, trong một gia đình có truyền thống đan dệt
lâu đời. Ngay từ những năm 1956-1957, cụ đã cùng gia đình nghiên cứu và nhuộm
dệt thành công các loại mẫu quân hàm, cầu vai, huân chương... của Nhà nước và
quân đội. Nay cụ đã mất nhưng nghề này sau được nhân ra và truyền lại cho con
cháu cụ và cả làng cùng làm. Trong số những người con làm nghề thành công nhất
phải kể đến con dâu cụ là bà Tạ Thị Vĩnh. Cụ Dằng dậy bà Vĩnh từ cách chọn tơ,
chuội chỉ, nhuộm các màu ngũ sắc của tơ tằm hay cách làm quai thao cho nón
thúng (cụ Dằng là người cuối cùng của làng biết làm sản phẩm này).
Những tấm chân chỉ hạt bột, chân
chỉ quả chữ thọ, loại hàng kỹ để đính vào y môn, vào tàn vào tán của các nhà
làm đồ thờ có tiếng ở phố Hàng Quạt, Hà Nội, bà Vĩnh đều có thể làm được. Đến
nay bà đã theo nghề được 39 năm và truyền dạy nghề cho hơn 50 thợ trong làng.
Nghệ nhân Tạ Thị Vĩnh
Bà Tạ Thị
Vĩnh kể: Ngày xưa, quai thao được đan dệt hoàn toàn bằng tay, gọi là dệt thao.
Dụng cụ dệt thao gồm có 2 phần: phần dưới là một cái giỏ tre có miệng, cao
chừng 50 cm. Phần trên nắp làm bằng gỗ tiện tròn, đậy khít vào miệng giỏ thao
và hơi loe ra một chút. Đây là bàn thao, rộng khoảng 15cm. Chính tâm bàn thao
gắn cố định một chiếc kim nhỏ bằng nan hoa xe đạp cao chừng 10 cm, gọi là cọc
thao. Sát cọc thao khoan thủng một lỗ đường kính 1cm. Sợi lõi dây thao to như
chiếc đũa được quay chập nhiều sợi, cuộn thành lọn rồi để vào trong giỏ thao.
Một đầu sợi lõi chui qua lỗ trên mặt bàn thao rồi kéo lên trên. Chung quanh cọc
thao có 16 quả chỉ cuộn tơ tằm đã được nhuộm mầu. Đó là quả thao, người dệt để
bàn thao trước mặt, hai tay lùa hất những quả thao qua lại theo một quy luật
đan tròn, Khiến cho sợi tơ đan dệt chéo nhau thành hình chữ nhân để tạo thành
vỏ ngoài ôm lấy sợi lõi bên trong. Xưa, các bà, các cô dệt thao nhanh và khéo
lắm. Họ không cần nhìn vào bàn thao, miệng vẫn chuyện trò, cười nói mà dây thao
dệt ra cấm có lỗi nào. Sợi thao bằng tơ tằm chắc, bền lại mềm mại, cầm vào thấy
mát tay.
Quai thao
có hai loại. Loại nhuộm đen dùng cho các bà, các chị. Loại để mầu trắng ngà
nguyên khai của tơ tằm dùng cho các cô còn son rỗi. Quai thao có hai dây gọi là
quai kép. Nhiều đoạn được tết thắt lại tạo thành những họa tiết vừa đẹp mắt vừa
làm cho dây thao thêm chắc chắn. Mỗi bên đầu quai thao có 2 quả cù to bằng ngón
tay cái, được đan móc công phu rồi rủ xuống thành tua dài chừng 30cm. Quả tua
được cắt bằng, có thể để song song hoặc so le tùy ý. Công đoạn cuối là đính
quai thao vào nón thúng, để khi mặc với áo tứ thân, váy lĩnh tía, lưng đeo xà
tích, trên đầu đội nón quai thao có tua rua rủ xuống bờ vai làm cho các bà, các
chị, các cô tăng thêm vẻ đài các và duyên dáng.
Ông Lưu Duy Dần, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam trao bằng Nghệ nhân cho bà Tạ Thị Vĩnh Để nghề
truyền thống “chân chỉ, hạt bội” không bị mai một và mất đi, vừa qua bà Tạ Thị
Vĩnh đã vinh dự được nhận bằng chứng nhận Nghệ nhân Làng nghề Việt Nam đặc cách
do Ông Lưu Duy Dần, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam trao tặng.
Nguyễn
Vân