Cô Neáng Sary (phải) và cô Neáng Phum đang gói bánh kà-tum.
Bánh kà-tum có nghĩa là bánh trái lựu, do hình dáng bề ngoài của chiếc bánh nhìn giống như một trái lựu xinh xắn. Vỏ bánh được gói bằng lá thốt nốt, bên trong bánh là gạo, đậu trắng, dừa, đường, muối... Phần ruột bên trong bánh ăn tương tự như bánh lá dừa hay bánh cấp, bánh cúng nhưng ấn tượng nhất là phần vỏ bánh.
Bánh kà-tum là đặc sản riêng có ở vùng đất Tri Tôn, An Giang, được lưu truyền từ nhiều đời. Đến xã Ô Lâm, huyện Tri Tôn, hỏi nhà chị em cô Neáng Phương, Neáng Phum... gói bánh kà-tum, ai cũng biết, bởi họ là những nghệ nhân nổi tiếng và quý nhất là trọn lòng giữ gìn món bánh truyền thống của dân tộc mình.
Cô Neáng Phương năm nay 56 tuổi, còn cô Neáng Phum đã 63 tuổi, đều có 40-50 trong nghề gói bánh kà-tum, học từ người mẹ của mình. Với thâm niên 40 năm gói bánh kà-tum và sự khéo tay thiên phú, cô Neáng Phương được xem là nghệ nhân gói bánh kà-tum giỏi nhất vùng. Cô Neáng Phum cũng rất giỏi nghề. Những ai một lần xem cô Phum thoăn thoắt gói bánh, có cảm giác như “lạc vào mê cung” khi cô rầy đường, xỏ mối rất điêu luyện, nhanh nhẹn. Chỉ với 2 cọng lá thốt nốt non, cô Phum tạo hình, rồi bo những góc tứ giác, tạo hoa văn thật đẹp mắt.
Cô Neáng Sary, người bà con cùng xóm với cô Phum đang cùng cô gói bánh, cho biết: Bánh kà-tum thường được gói trong những dịp lễ trọng đại của đồng bào dân tộc Khmer như Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây, lễ Dolta, lễ hội Ok-Om-Bok… Nhưng bây giờ, bánh kà-tum có thể được gói quanh năm khi khách hàng có yêu cầu, đặc biệt là phục vụ khách du lịch. Theo lời kể của cô Phum và cô Sary thì cách làm ruột bánh kà-tum không khác gói bánh lá dừa là mấy. Nếp sau khi được ngâm thì gút sạch, phơi cho ráo, sau đó trộn đậu trắng đã ngâm nước rồi cho nước cốt dừa đã vắt vào, nêm nếm đường, muối cho vừa ăn. Tất cả được trộn đều cho thấm gia vị. Với những người giỏi nghề gói bánh kà-tum như cô Phum, cô Sary, mỗi vỏ bánh phải mất gần 15 phút để hoàn thành. Còn với những ai muốn trải nghiệm gói bánh kà-tum, thời gian phải lên đến gần 1 tiếng đồng hồ, nhưng thành quả ra sao thì... còn chưa chắc! Bởi, kà-tum là một tác phẩm nghệ thuật của bà con Khmer vùng Bảy Núi.
Một chiếc bánh kà-tum vừa gói xong.
Bánh kà-tum nấu trong nước sôi khoảng 1 giờ là chín. Bánh chín vớt ra trụng qua nước lạnh rồi treo cao để ráo. Cô Neáng Sary kể vui, gói bánh đã khó mà ăn bánh còn khó hơn, có người loay hoay hoài mà không biết làm sao ăn được, chọn cách lấy dao bổ đôi chiếc bánh để ăn. Thật ra, cách ăn bánh “đúng điệu” là phải tìm mối rút của chiếc bánh, rồi mở ra từ từ, vừa thưởng thức vị ngon của bánh, vừa thưởng thức nét đẹp của vỏ bánh kà-tum.
Chiếc bánh kà-tum của cô Neáng Phương gói từng đoạt Huy chương vàng tại Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ do TP Cần Thơ tổ chức. Bánh kà-tum giờ trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng của vùng Bảy Núi An Giang. Được sự hỗ trợ của địa phương, cô Neáng Phương còn mở lớp dạy gói bánh kà-tum cho người dân, nhất là giới trẻ, ở xã Ô Lâm để giữ gìn văn hóa ẩm thực độc đáo của quê hương. Cô Neáng Phum kể, các bạn trẻ trong xóm rất thích khi được học gói bánh kà-tum, du khách thì còn mê hơn nữa. Có khi họ không mua bánh, mà chỉ mua vỏ bánh kà-tum về làm kỷ niệm.