Tìm vết “Bánh xe khổng lồ”
(Ngày đăng: 07/09/2013 Lượt xem: 474)
Có ai từng lên biên giới mà không xao xuyến với những bóng thướt
tha của người con gái Thái gánh đôi bương nước qua cây cầu tre lắt lẻo.
Có ai từng lên biên giới mà khi trở về lại không có những giây phút lắng
mình nhớ về những bánh xe quay bên dòng nước, quay suốt một đời mà
không để lại vết cho ai!
Cọn nước, cón nước, coóng nước hay guồng nước là những cách gọi khác
nhau cho chiếc bánh xe quay khổng lồ được làm từ mây, tre đặc biệt này.
Những năm về trước, cọn nước còn được người dân ở đồng bằng, thậm chí ở
khu vực đồng bằng Trung, Nam bộ dùng để đưa nước về đồng ruộng. Tuy
nhiên, cho đến ngày nay, cọn nước chỉ còn ở vùng biên giới phía Bắc, nơi
có những bản làng với nếp nhà sàn nghiêng soi bên suối.
Ở Việt Nam, cọn nước đầu tiên xuất hiện ở các cộng đồng người Thái,
Mường. Sau đó có thêm các dân tộc khác học cách làm cọn nước phục vụ cho
công việc thủy lợi. Người Thái và người Mường khi ở đâu việc đầu tiên
là chọn những địa thế có thung lũng rộng “chính là các mường”, xung
quanh là núi tiện cho việc canh tác lớn, và dẫn nước từ núi về bản và từ
suối vào ruộng. Để làm cọn nước, đầu tiên người ta dựng cái trục quay
trên một giá đỡ bằng chạc cây và đặt vào đó một nửa khoanh vầu tròn.
Người ta dùng thân tre hoặc vầu kết hai vòng lớn làm đường kính bánh xe,
và những nan nối chéo từ trục sang hai vòng bánh như nan hoa xe đạp.
Nơi tiếp giáp của các nan hoa bên trong guồng, người ta cài tiếp hai
vòng hai bên điểm tiếp giáp để lực giữ được khỏe. Đầu cọn sẽ cài những
quạt đan để nước đập vào đó và kề luôn đó là những ống bương múc nước.
Một vài chi tiết khác được gia cố ở trục, điểm kết nan hoa. Tất cả cọn
nước được buộc bằng một loại dây mây rừng rất bền và dẻo.
Tôi đã từng lên biên giới. Đã có những buổi chiều bên dòng suối mát. Vài
thiếu nữ hết buổi lên nương giặt giũ, rửa chân bên suối. Những đứa trẻ
bắt cá, nô đùa tắm mát. Những người già ra suối lấy gạo về chuẩn bị bữa
cơm chiều. Bảng lảng khói sương. Tất cả hiện lên bình dị lung linh bên
những “bánh xe khổng lồ” với vòng xoay không dấu vết. Chỉ có những vết
tình nhung nhớ để lại trong lòng lữ khách là không thể nào quên.
Theo: ANTĐ