Gánh vác tổ chức văn hóa sáng tạo
“Chúng tôi đang cố gắng đi giữa giấc mơ hồng là tạo ra một hệ sinh thái và xây dựng cộng đồng văn hóa lấy con người làm trung tâm để phát triển và sáng tạo”. Chia sẻ như vậy, Giám đốc Hanoi Grapevine Trương Uyên Ly chỉ ra thực tế gánh vác tổ chức văn hóa sáng tạo không dễ, dù nền kinh tế Việt Nam đang dịch chuyển ưu tiên sáng tạo và các tổ chức, doanh nghiệp, cơ quan văn hóa ngày càng đóng vai trò quan trọng.
Văn Miếu - Quốc Tử Giám lung linh, rực rỡ, thu hút du khách trải nghiệm về đêm. Ảnh: VM
Hanoi Grapvine ra đời năm 2007 từ blog cá nhân của nghệ sĩ Canada Brian Ring, nhằm cung cấp thông tin văn hóa nghệ thuật tại Hà Nội. Năm 2017, Trương Uyên Ly tiếp quản Hanoi Grapevine, chuyển từ nghiệp vụ báo chí sang truyền thông kết nối văn hóa nghệ thuật. “Rồi tôi nhận ra chuyên môn báo chí không hợp với một tổ chức văn hóa sáng tạo dưới góc độ doanh nghiệp. Tôi phải vật lộn 2 - 3 năm để bắt nhịp, dẫn dắt Hanoi Grapevine với định hướng là không gian sáng tạo trực tuyến, tiên phong hỗ trợ nghệ thuật ở Việt Nam”.
Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội, TS. Lê Xuân Kiêu nhớ lại ngày đầu dẫn dắt Văn Miếu - Quốc Tử Giám và đổi mới nơi đây thành không gian sáng tạo thay vì chỉ là di tích tham quan. Vốn làm nghề giáo, về Văn Miếu - Quốc Tử Giám (2016), TS. Lê Xuân Kiêu nhận mình “như một tờ giấy trắng”, bởi môi trường làm việc hoàn toàn khác. Khó khăn do thiếu kinh nghiệm về quản lý nhân sự, tài chính, hiểu biết về di sản, về Văn Miếu - Quốc Tử Giám, nhưng khó khăn còn đến từ đòi hỏi đổi mới mạnh mẽ, toàn diện, đặc biệt là về con người.
“Tôi thấy những gì cha ông để lại có thể là hiện hữu, mắt chúng ta nhìn thấy được, nhưng rõ ràng có cái ngầm ẩn sâu, rất sâu sắc và quý giá chưa khai thác hết. Cách làm trước kia với hiện nay, con người trước kia với đòi hỏi đổi mới… là bài toán đặt ra, giải quyết làm sao Văn Miếu - Quốc Tử Giám vẫn giữ hồn cốt của tiền nhân mà thích ứng được với đời sống xã hội”, TS. Lê Xuân Kiêu bộc bạch.
Sứ mệnh nối dài giá trị
Lựa chọn là tổ chức văn hóa sáng tạo nhưng để theo đuổi con đường đó đến cùng là hành trình dài. Gắn bó với Trung tâm Hỗ trợ phát triển tài năng điện ảnh trẻ (TPD) từ những ngày đầu, Giám đốc TPD Nguyễn Hoàng Phương từng đối mặt với vô vàn khó khăn khi vận hành tổ chức tiên phong trong lĩnh vực đào tạo điện ảnh, làm phim và chiếu phim bán chuyên và không chuyên ở Việt Nam.
Bảo tàng Nghệ thuật Hồn đất Việt Bát Tràng đang dần định danh là địa chỉ sáng tạo với gốm truyền thống. Ảnh: BTMS
“Khoảng cuối những năm 2000, rất nhiều tổ chức văn hóa nghệ thuật, trong đó có TPD, sống dựa vào nguồn quỹ từ nước ngoài, nhưng sau khủng hoảng kinh tế, các quỹ lần lượt rút khỏi Việt Nam. Tôi và đạo diễn Bùi Thạc Chuyên - người sáng lập và điều hành TPD khi đó, đã phải chật vật tìm cách thử nghiệm, thay đổi mô hình để có thể duy trì hoạt động hỗ trợ tài năng điện ảnh”, Nguyễn Hoàng Phương kể.
Còn với Giám đốc Bảo tàng Nghệ thuật Hồn Đất Việt Bát Tràng (Bát Tràng Museum) Vũ Khánh Tùng, câu chuyện kế nghiệp di sản, xây dựng không gian văn hóa sáng tạo từ vốn truyền thống cũng đầy vất vả. “Từ trước tôi chọn công việc khác không liên quan đến gốm. Khi cha tôi - nghệ nhân nhân dân Vũ Đức Thắng qua đời, tôi mới nhận thấy nguồn tài nguyên gia đình rất quan trọng. Tiếp quản Bát Tràng Museum mới thấy nhiệm vụ khó khăn. Đầu tiên là thay đổi bộ nhận diện của Bảo tàng, dẫn dắt đi xa hơn với vai trò là không gian văn hóa sáng tạo và làm sao nối dài các giá trị đó”.
Dẫn dắt tổ chức văn hóa sáng tạo là gánh vác nhiệm vụ kết nối giá trị của văn hóa, nghệ thuật, góp phần nâng cao khả năng cảm thụ nghệ thuật, đời sống tinh thần, văn hóa của công chúng. Nhìn dưới góc độ nghệ thuật đương đại, Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật The Outpost Ariel Phạm cho rằng, thực tế tại Việt Nam có vô vàn thách thức trong việc mở ra và điều hành không gian văn hóa sáng tạo. Từ nhà sưu tập nghệ thuật trở thành người đứng đầu trung tâm nghệ thuật đương đại, Ariel luôn đối mặt với mâu thuẫn giữa hai vị trí. “Nếu sưu tập cá nhân chỉ cần giỏi trên mặt cảm tính, còn khi mang bộ sưu tập ra công chúng phải có những quyết định lý tính. Trong bối cảnh môi trường văn hóa sáng tạo còn đang định hình, tôi phải học tập các mô hình ở nước ngoài và địa phương hóa những điều đó cho phù hợp với Việt Nam”.
Lan tỏa nguồn năng lượng
Để văn hóa dân tộc hòa cùng nhịp đập thời đại là mục tiêu lý tưởng, song muốn thực hiện tốt cần vai trò đồng hành và đòi hỏi tổ chức, cơ quan văn hóa sáng tạo phải nỗ lực, chấp nhận mạo hiểm, khó khăn. Trên hành trình ấy, Giám đốc Hanoi Grapevine Trương Uyên Ly "đã có một quyết định đau đớn là chia tay đội ngũ làm việc cũ, tiến hành đổi mới nhân sự gắn với tham vọng khẳng định thương hiệu Hanoi Grapevine là không gian sáng tạo trực tuyến, hỗ trợ nghệ thuật Việt Nam bằng cách kết nối các nghệ sĩ, không gian nghệ thuật và các nhà tổ chức sự kiện nghệ thuật chất lượng cao với khán giả”.
Công chúng tham quan triển lãm của Trung tâm Nghệ thuật The Outpost. Ảnh: The Outpost
Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng đã trải qua một thời kỳ khó khăn khi trở thành đơn vị tự chủ (2017), rồi Covid-19 ập đến, cán bộ, nhân viên thậm chí không có lương. "Nhưng vận hành Văn Miếu - Quốc Tử Giám là không gian văn hóa sáng tạo, chúng tôi hiểu rằng không chỉ nhằm mục đích trước mắt. Phải cố gắng cởi bỏ vốn tư duy khép kín trước đây, mở rộng hợp tác với các tổ chức văn hóa sáng tạo bên ngoài, học hỏi kinh nghiệm của nhau mà lớn lên, nâng tầm giá trị”, TS. Lê Xuân Kiêu nói.
Giờ đây, Văn Miếu - Quốc Tử Giám trở thành điểm quy tụ nhiều giá trị văn hóa sáng tạo. Chẳng hạn, khu vực Vườn Giám từ không gian đi bộ đơn thuần đã có thêm sân chơi công cộng gắn với truyền thuyết mang tên Ngựa Thánh Gióng. Hay chương trình Trải nghiệm đêm Văn Miếu - Quốc Tử Giám mang đến diện mạo khác lạ của ngôi trường quốc học đầu tiên của Việt Nam, biến di sản trở thành một bộ phận hữu cơ của đời sống đương đại…
Trong khi đó, ở một góc không gian bên sông Hồng, Bát Tràng Museum đang vươn mình định danh. Năm 2022, triển lãm Chiếc giày gốm Bát Tràng và cuộc dạo chơi cùng văn hóa Ý thu hút sự chú ý của công chúng với bộ sưu tập 12 chiếc giày gốm lấy cảm hứng từ những chiếc bốt thời trang. Sau triển lãm, Bát Tràng Museum được biết đến nhiều hơn, vừa là nơi trưng bày sản phẩm gốm truyền thống, vừa là xưởng nghệ thuật, nơi các nghệ sĩ đương đại sáng tạo với gốm.
TPD, The Outpost, Hanoi Grapvine cùng nhiều tổ chức khác đang đóng góp vào đời sống văn hóa sáng tạo Việt Nam theo cách riêng. Từ trải nghiệm thực tiễn của từng tổ chức, cá nhân để nhìn ra sự phát triển văn hóa sáng tạo ở Việt Nam. Đó là hành trình nhọc nhằn, thậm chí vừa đi vừa dò dẫm, vừa trưởng thành nhưng cũng đầy hứa hẹn.
Như lời TS. Lê Xuân Kiêu: “Thế giới đang vận động theo hướng văn hóa sáng tạo ngày càng cần thiết. Những tổ chức, cơ quan văn hóa sáng tạo có gì ở tương lai? Đó là sự thay đổi nhận thức của xã hội, các địa phương về văn hóa, về nguồn lực sáng tạo. Đó là những nhân tố với năng lượng tích cực đang hợp sức trong cộng đồng kiến tạo và trở nên mạnh hơn. Quan trọng nhất, dù khó khăn, chúng ta vẫn định vị được mình, từ đó mang lại giá trị cho xã hội, thúc đẩy môi trường văn hóa sáng tạo Việt Nam”.