Đường vào thôn Cậy có địa đạo ngầm rất nhỏ hẹp và dích dắc, chỉ rộng khoảng 1m
Ảnh: Thành Chung
Đi tìm dấu tích địa đạo xưaNhận
được thông tin về địa đạo ngầm này, chúng tôi đã tìm về làng gốm Cậy để
tìm hiểu thực hư. Người đầu tiên mà chúng tôi gặp là ông Vũ Bá Thảo, 79
tuổi, thủ từ đền Cậy, một trong những du kích đã từng tham gia xây dựng
và chiến đấu tại địa đạo ngầm này. Ông Thảo tuổi đã cao song vẫn còn
nhớ rõ những ký ức của thời xa xưa. Ông kể: “Khoảng năm 1952 - 1953, khi
cuộc kháng chiến chống Pháp bước vào thời kỳ gay go ác liệt, làng Cậy
là vùng kháng chiến. Bốn xung quanh đền có đồn bốt giặc án ngữ. Vì là
vùng kháng chiến nên thôn Cậy thường xuyên bị giặc Pháp bắn đại bác và
mở các cuộc càn quét. Cả ngôi làng trù phú, sầm uất với những nhà ngói
cổ san sát bị đạn pháo của giặc san phẳng. Để chống càn, đơn vị dân quân
du kích của xã đã đào địa đạo ngầm trong làng. Đào được đến đâu lại
dùng gạch của các nhà bị đổ nát xây hai bên thành và cuốn vòm rồi lại
lấp đất lên. Khi đó là du kích tôi cũng trực tiếp tham gia gánh gạch. Cứ
thế, độ gần nửa năm, địa đạo được xây dựng thông suốt từ đầu đến cuối
làng với chiều dài khoảng 1km”.
Chúng tôi được ông Trần Huy
Điển, 85 tuổi, nguyên Bí thư xã Long Xuyên dẫn đi tìm lại dấu địa đạo
xưa. Ông Điển cũng là một trong những người viết Lịch sử đảng bộ xã Long
Xuyên. Đường vào làng Cậy nhỏ, hẹp và dích dắc. Ông Điển cho biết, với
quân ta đường làng ngõ xóm đã trở nên quen thuộc. Thế nhưng ngày đó, khi
giặc Pháp tấn công vào làng chúng sợ bị lạc nên phải lấy phấn đánh dấu
mũi tên trên tường nhà. Lúc rút ra chúng lại lần theo đuôi mũi tên mà
ra. Trong kháng chiến chống Pháp, ông Điển bị thương và được cử làm công
tác Văn phòng Ủy ban Kháng chiến hành chính xã Long Xuyên. Theo ông
Điển, địa đạo được khởi xây tháng 6-1952. Chiều cao đủ cho người đi lại
bên dưới, bề rộng khoảng gần 1m, vị trí rộng nhất khoảng hai cái chiếu,
chạy thông suốt từ đầu làng đến cuối làng với 4 cửa lên xuống. Tất cả
các cửa hầm này đều được ngụy trang bí mật. Ngoài ra, các gia đình trong
làng cũng đào rất nhiều các đường nhánh ăn thông với địa đạo để trú ẩn.
Nay những đoạn địa đạo hầu như đã bị các công trình nhà ở của dân xây
chồng lên. Dừng trước cổng một gia đình trong xóm nhà mình, ông Điển cho
biết: “Vị trí này chính là một trong những cửa hầm năm xưa. Mỗi khi du
kích xuống hầm, mẹ tôi lại đi đậy nắp ngụy trang”. Ông Điển cung cấp
thêm: Vào mồng 3 Tết năm 1953, khi giặc Pháp bí mật tấn công vào làng,
vì không kịp sơ tán, cả làng đã phải xuống ẩn náu dưới địa đạo này. Sau
một ngày lùng sục không phát hiện được gì, cuối cùng giặc buộc phải rút
đi. Tháng 3-1953, giặc càn vào làng và phát hiện được cửa hầm. Chúng đã
dùng bộc phá đánh sập trên 50m song quân ta ở dưới vẫn bình an vô sự.
Ông Trần Huy Điển (85 tuổi), nguyên Bí thư xã Long Xuyên giới thiệu 1 trong 4 cửa địa đạo chính
hiện đang ở vị trí gia đình con trai út cụ Phạm Văn Hữu, nguyên Trưởng ban Hành chính thôn Cậy Từ
địa đạo dưới lòng đất, dân quân du kích thôn Cậy đã nhiều lần chặn đứng
nhiều cuộc càn quét của giặc. Với những chiến công đặc biệt xuất sắc
trong thời kỳ chống Pháp, xã Long Xuyên đã được Đảng và Nhà nước phong
tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Cần được quan tâm nghiên cứuÔng
Vũ Đình Bình, Bí thư Đảng ủy xã Long Xuyên cho biết: Địa đạo và các
trận đánh tại làng Cậy đều được ghi chép cụ thể trong cuốn Lịch sử Đảng
bộ xã. Hiện chỉ còn một cửa hầm nguyên vẹn duy nhất nằm trên đất của gia
đình ông cụ Tổng Gạo. Nay ông cụ đã mất, con cháu cụ sống ở TP Hải
Dương, ngôi nhà xưa vẫn đóng cửa để đó.
Mảnh đất gốm Cậy vốn đã
ẩn chứa trong nó những giá trị lịch sử, văn hóa từ nhiều đời. Việc có
một địa đạo ngầm trong lòng đất lại một lần nữa khẳng định thêm giá trị
lịch sử của mảnh đất này. Mong muốn chung của nhân dân nơi đây là những
giá trị lịch sử được nhìn nhận thỏa đáng. Ông Phạm Minh Đức, Trưởng thôn
Cậy cho biết: "Câu chuyện về địa đạo ngầm dưới lòng đất chúng tôi đã
được nghe các cụ kể từ rất lâu rồi. Hồi nhỏ chúng tôi cũng từng được
người lớn dẫn ra xem cửa hầm song vì sợ rắn rết nên không dám chui vào.
Qua thời gian, không còn ai để ý nên địa đạo bị lãng quên. Nay thông qua
các nhân chứng lịch sử đã từng tham gia xây dựng địa đạo còn sống, thôn
đang có kế hoạch tìm lại các cứ liệu lịch sử liên quan để đề nghị các
cơ quan chức năng nghiên cứu. Kế hoạch từ nay đến năm 2015, thôn sẽ xây
dựng một khu trung tâm văn hóa gồm 3 hạng mục: nhà truyền thống của thôn
trưng bày các hiện vật liên quan đến các thời kỳ kháng chiến, phục dựng
mô hình của địa đạo năm xưa, khu trưng bày về nghề sản xuất gốm Cậy cổ
truyền để giáo dục truyền thống cho các thế hệ trẻ và phát triển du
lịch".
Còn theo ông An Văn Mậu, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh, địa
đạo ngầm ở làng gốm Cậy được biết cách đây không lâu. Nếu địa đạo này có
thật sẽ là một chứng tích lịch sử quan trọng trong kháng chiến chống
Pháp không chỉ của tỉnh ta mà còn của cả nước. Trước tiên cần tổ chức
các hội thảo khoa học để xác minh tính xác thực, tìm kiếm các địa điểm,
vị trí. Tiếp đó, cần có các cuộc nghiên cứu khoa học, khảo sát, khai
quật khôi phục lại một số đoạn địa đạo cùng cửa hầm phục vụ cho công tác
nghiên cứu và giáo dục truyền thống, thu hút du lịch. Khi di tích đã
được khẳng định giá trị cũng cần bổ sung vào các tư liệu lịch sử của
tỉnh.
Bí ẩn còn nằm dưới lòng đất. Để các giá trị lịch sử được
sáng tỏ, các cơ quan chức năng cần vào cuộc, sớm có những nghiên cứu,
kết luận.
Theo Báo Hải Dương - Ngọc Hùng