Người đàn ông trung niên với mũ cói, dép lê, áo phông lùi xùi; bàn tay
thô ráp, chân lấm lem bùn đất, râu tóc lấm chấm bạc… rời đường hầm lột
thiên đang thi công dang dở, tiến lại chỗ chúng tôi.
“Đây là anh Trịnh Bá Dũng, chủ nhân Đường hầm điêu khắc”- cô nhân
viên giới thiệu. “Chẳng còn chút bóng dáng hào hoa nào của du học sinh
châu Âu ngày trước hay dáng vẻ sang trọng, lịch lãm của doanh nhân” -
tôi thầm nghĩ khi so sánh người đang đứng trước mặt với những gì được
biết về anh.
Hầm dài khoảng 1,2 km và chúng tôi loanh quanh trong đó nhiều tiếng đồng
hồ, đi từ đầu đến cuối đường rồi lộn ngược trở lại, ngắm nghía hàng
trăm tác phẩm tinh xảo, sống động mà nhiều nhà điêu khắc đã kỳ công tạo
tác hai bên vách.
Trước sự hào hứng, thích thú của khách, Bá Dũng cởi mở: Sinh ra ở
Thanh Hóa, lập nghiệp tại TPHCM nhưng mình lại có duyên nợ với Đà Lạt.
Hai mươi mấy năm trước, khi còn là sinh viên, mình đã chạy xe máy cùng
nhóm bạn lên Đà Lạt chơi và rất ấn tượng với cảnh quan, khí hậu cùng
những công trình kiến trúc cổ.
3 năm du học ngành kinh tế ở Đức và hàng chục năm làm việc tại TPHCM,
mình có cơ hội đến nhiều nước, chiêm ngưỡng nhiều công trình kiến trúc
tiêu biểu của thế giới.
Năm 2007, mình cùng mấy người bạn từ TPHCM lên Đà Lạt thuê 15 ha đất tại
nhánh phía đông hồ Tuyền Lâm với dự định xây dựng 100 biệt thự làm dịch
vụ nghỉ dưỡng. Mấy năm trôi qua, dự án vẫn chưa thể triển khai vì không
có điện, nước, đường vào. Mùa mưa, lái ô tô vào khu đất rất khó khăn,
dễ bị mắc lầy, có lần suýt xảy ra tai nạn, phải gọi xe chuyên dụng vào
cứu hộ.
Đã thế, qua tìm hiểu, các cổ đông vỡ lẽ có quá nhiều dự án xây biệt thự,
khách sạn ở Tuyền Lâm; muốn làm ăn hiệu quả thì phải thay đổi hạng mục
đầu tư. Đa số cổ đông nản lòng xin rút; gia đình, bạn bè cũng khuyên bỏ
dự án, thế nhưng Dũng không những không nghe mà còn mua lại toàn bộ cổ
phần của họ. Chữ khùng gắn với tên anh từ đó.
Thử nghiệm ý tưởng chẳng giống ai
Để tìm ý tưởng mới cho khu du lịch, Dũng khùng lang thang ở các
quốc gia có khí hậu và cảnh quan tương đồng với Đà Lạt. Có lúc định
mang mô hình vườn hoa từ Hà Lan về nhưng rồi lại thôi vì khao khát làm
cái gì đó độc đáo, không trùng lắp.
Đang lúc bế tắc, một người bạn tâm hồn lãng mạn từ TPHCM lên chơi,
khi đi dạo trong Tuyền Lâm, chợt thốt lên: “Làm nhà bằng loại đất bazan
tươi rói này chắc là đẹp lắm!”. Câu nói vu vơ ấy khiến Dũng khùng bừng tỉnh.
Anh lập tức tìm kiếm, thu thập thông tin từ các nhà khoa học và qua sách
vở, internet về việc cứng hóa đất. Suốt một năm ròng ăn ngủ vạ vật, dồn
hết tâm trí mày mò nghiên cứu, Dũng khùng đã có công thức nén
vữa đất (cùng một số phụ gia) thành một loại vật liệu không cần nung
nhưng có độ rắn chẳng thua gì gạch nung, trong khi chi phí lại thấp hơn 4
- 5 lần. Anh dùng loại vật liệu tự tạo này xây hai ngôi nhà xinh xắn,
ngay cả cột, kèo và mái đều làm bằng đất. Các tác phẩm nghệ thuật trang
trí nội thất và vật dụng sinh hoạt trong nhà như giường, tủ, bàn, ghế,
lò sưởi, ấm nấu nước, chậu rửa mặt… cũng từ đất mà ra và đang sử dụng
tốt.
Ngôi nhà có bản đồ Việt Nam cùng các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa trên mái nhà đạt kỷ lục Guinness Việt Nam
Trên mái nhà đỏ au màu đất, Dũng khùng cho
khắc nổi bản đồ Việt Nam với các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. “Sao
lại đưa bản đồ lên mái nhà?”- tôi hỏi. “Trong mỗi ngôi nhà, bàn thờ tổ
tiên bao giờ cũng đặt ở gian trên cùng và trang trọng nhất. Trong lòng
mỗi người dân Việt, Tổ quốc là thiêng liêng hơn cả, vậy phải thờ Tổ quốc
trên mái nhà chứ” - Dũng đáp. Công trình này đã được Trung tâm sách kỷ
lục Việt Nam xác nhận kỷ lục: Ngôi nhà đất đỏ bazan không nung đầu tiên
mang phong cách độc đáo nhất với mái đắp nổi hình bản đồ Việt Nam có
diện tích lớn nhất.
Đưa thành phố xuống đường hầm lộ thiên
Nhận thấy việc điêu khắc bằng tay mất rất nhiều thời gian, công sức và tiền của, Dũng khùng chuyển
sang nghiên cứu cách làm cứng đất thật nhanh với số lượng lớn để ứng
dụng vào công nghiệp điêu khắc - một việc còn quá mới mẻ ở Việt Nam.
Sau 2 năm khổ công thử nghiệm, anh tạo ra hợp chất bằng vữa đất, bột
đá và hóa chất dùng để khóa cứng các khối đất không nung, vừa đảm bảo độ
bền vừa giữ được màu đất đỏ bazan tươi rói trước những tác động, biến
đổi khôn lường của thời tiết. Đồng thời, anh đặt hàng thiết kế biến xe
múc thành robot với các tay cầm gắn những thiết bị như dao, đục…
Dũng khùng cho biết đang tiếp tục kéo dài đường hầm điêu khắc tới
1,5km và sau khi hoàn chỉnh sẽ đăng ký kỷ lục Guinness thế giới cho
đường hầm điêu khắc lộ thiên dài và quy mô nhất trong lòng đất.
|
Đưa chúng tôi đến trước tác phẩm điêu khắc mô phỏng Trường Cao đẳng Sư
phạm Đà Lạt (một trong 1.000 công trình kiến trúc độc đáo nhất thế kỷ XX
do Hội Kiến trúc sư thế giới bình chọn), Dũng khùng kể: Mình và nghệ
nhân trình bày ý tưởng để họa sĩ, lập trình viên thiết kế trên máy tính
những hình khối sẽ tạo dưới lòng đất rồi cho robot khoét đồi, khoan cắt
khối đất thô thật lớn. Sau đó, dùng xe cần cẩu (chứ không bắc giàn giáo
vì tốn kém và mất thời gian) đưa nghệ nhân đến những vị trí thích hợp để
dùng sơn đánh dấu những chỗ cần đẽo gọt. Robot cắt, khoét theo những
dấu sơn này tạo ra phôi để nghệ nhân trau chuốt hoàn chỉnh tác phẩm.
Anh Trịnh Bá Dũng
Kế đến là công đoạn khóa cứng đất: khuấy đều đất, hóa chất và một ít bột
đá trong nước rồi đắp lên bề mặt công trình điêu khắc. Sau một đêm, lớp
đất này khô cứng và chắc không kém bê tông. Độ hở của loại vật liệu tự
tạo này lớn hơn bê tông khiến nước dễ dàng thoát ra ngoài nên việc sạt
lở rất khó xảy ra. Nhờ công nghệ mới, Đường hầm điêu khắc lộ thiên được
hoàn thành trong vòng 3 năm, trong khi nếu theo phương thức chế tác
truyền thống và dùng nguyên liệu đá, đất nung thì phải mất khoảng 20
năm.
Cũng với bột đất và một số dung dịch, Dũng khùng dày công
nghiên cứu tạo ra loại sơn mới để làm đẹp và tăng độ bền công trình đồ
sộ của mình thay vì dùng sơn nước hoặc sơn dầu đắt tiền. Loại sơn này
khiến cho đất không nung có màu tự nhiên (từ vàng sáng, xanh lơ, đỏ tươi
đến những gam màu trầm như xanh xậm, đỏ nâu) và rất khó phai. Anh đã
thử dùng đèn khò 1.000 độ C dí thẳng vào lớp sơn trên tác phẩm đến đỏ
rực, sau đó dùng nước giội vào làm nguội nhưng sơn không hề bong tróc,
đổi màu.
Không chỉ đột phá về chất liệu, công trình còn chuyển tải ý tưởng độc
đáo: Thu nhỏ TP Đà Lạt 120 năm hình thành và phát triển với những đặc
thù về kiến trúc, cảnh quan, văn hóa... trong đường hầm lộ thiên. Mảng
khối điêu khắc đầu tiên tái hiện Đà Lạt thuở sơ khai: Cánh rừng nguyên
sinh với nhiều cây cổ thụ và những chú voi to lớn sừng sững, những rừng
thông thuần chủng xanh ngắt điểm xuyết những đóa lan rừng tuyệt đẹp,
từng đàn hươu nai nhởn nhơ gặm cỏ non ven dòng suối trong vắt uốn lượn
mềm mại dưới chân núi.
Kế đến là bản làng của người K’Ho - chủ nhân đầu tiên của vùng đất này -
với không gian sống dân dã (những ngôi nhà sàn xinh xắn ở lưng chừng
đồi bên rẫy bắp, vườn chuối, thác nước hùng vĩ tung bọt trắng xóa) nhưng
mỗi dịp lễ hội lại vô cùng tưng bừng, náo nhiệt với nghi thức đâm trâu,
thổi tù và, biểu diễn cồng chiêng, thết đãi rượu cần. Một số truyền
thuyết, huyền thoại, truyện ngụ ngôn được kể lại bằng những tác phẩm
điêu khắc sống động.
Mảng khối thứ hai về phố núi mộng mơ hiện tại với những công trình kiến
trúc tiêu biểu, độc đáo nhất Đà Lạt như khu biệt thự cổ kiến trúc Pháp,
nhà thờ Đô Men, ga xe lửa Đà Lạt, Trường Cao đẳng Sư phạm... Những
phương tiện giao thông cổ làm nên hồn cốt của phố núi và hiện vẫn còn
đưa vào phục vụ du lịch như xe hơi cổ, vespa cổ, xe thổ mộ, đầu máy xe
lửa hơi nước...
Đường hầm
lộ thiên này dài tới 1,2 km, sâu từ 1 - 9m và rộng từ 2 -10m với hàng trăm
tác phẩm nghệ thuật được khắc nổi, đắp cầu kỳ trên vách tạo thành một khối
điêu khắc đồ sộ nhưng không bị cứng hóa mà ngược lại trông thật thanh thoát,
uyển chuyển. Đây là một trong 10 công trình được Hội Kiến trúc sư Việt Nam trao giải thưởng Kiến trúc xanh Việt Nam lần
thứ II - 2014.
|