Làng gốm Hương Canh (Vĩnh Phúc) nổi tiếng cả nước từ năm 1950 -1970 đang gặp nhiều khó khăn và đứng trước nguy cơ bị…khai tử.
Vang bóng một thời
Từ Hà Nội, ngược theo quốc lộ 2 hơn
40km, chúng tôi đến với Hương Canh, nơi có một làng gốm đã gây được
tiếng vang lớn trong những thập niên 50 và 70 của thế kỷ trước. Theo
những người già ở thôn Lò Cang, thị trấn Hương Canh kể lại thì làng gốm
có lịch sử hình thành hơn 300 năm với những sản phẩm nổi tiếng là chum,
vại, nồi niêu, ấm chén.
|
Những sản phẩm đã đưa gốm Hương Canh lên tầm thương hiệu |
Sở dĩ, sản phẩm gốm Hương Canh được
người dùng ưa thích và tin dùng là vì có độ bền cao và có nét đặc trưng
riêng. Những sản phẩm sau khi được nung thành phẩm, khi gõ có tiếng kêu
rất vang, mang nét đặc trưng của thôn Lò Cang. Theo ông Nguyễn Thanh,
nghệ nhân có 70 năm gắn bó với nghề gốm: “Vì chất đất ở đây có nhiều
thịt nên sản phẩm gốm Hương Canh khi ra lò rất cứng và có màu đặc trưng,
khi gõ vào sản phẩm có tiếng kêu cang cang”.
“Hơn nữa, những sản phẩm như chum, vại,
bình, lọ của gốm Hương Canh đem đựng trà thì trà không bao giờ mốc và
giữ nguyên mùi thơm đặc trưng, đựng rượu không giảm nồng độ, thậm chí
càng để lâu thì rượu càng ngon, đựng hạt giống, hạt giống không bị ẩm
mốc và bị trẩm, khi gieo trồng thì nẩy mầm gần như tuyệt đối”.
Tiếng lành đồn xa, sản phẩm gốm Hương
Canh được người tiêu dùng ưa chuộng và có mặt rộng rãi trên khắp cả
nước. Ông Thanh kể lại: “Trong khoảng thời gian từ những năm 1950-1970,
sản phẩm gốm Hương Canh đã gây được tiếng vang lớn trên thị trường gốm
sứ, có lúc bà con làng gốm sản xuất không kịp để đáp ứng nhu cầu của
khách hàng”.
Tuy nổi tiếng khắp đất nước trong một
thời gian khá dài, nhưng ký ức vàng son ấy của làng gốm Hương Canh đang
lùi sâu vào quá khứ, hiện tại, làng gốm đang gặp rất nhiều khó khăn.
Sống “thoi thóp” từng ngày
Làng gốm Hương Canh có lịch sử khá lâu
đời, nhưng đến ngày 26/12/1958, Hợp tác xã (HTX) thủ công Tam Đồng mới
được thành lập, sau này đổi tên thành HTX gốm Hương Canh. Ban đầu, HTX
gốm Hương Canh có 180 hộ gia đình với 230 con người tham gia sản xuất
gốm theo kế hoạch tập trung.
|
Nghệ nhân Giang Anh con trai cả của ông Thanh đang hoàn thiện chiếc bình đựng rượu
|
Ông Nguyễn Thanh, người từng làm Kế toán
trưởng và Chủ nhiệm HTX gốm Hương Canh cho biết: “Sau khi được thành
lập giai đoạn “cực thịnh” nhất của gốm Hương Canh là vào khoảng thời
gian từ năm 1968 đến năm 1971. Ở thời gian này, những sản phẩm gốm Hương
Canh có sức tiêu thụ rất lớn, sản phẩm làm ra đến đâu bán hết đến đó”.
Tuy nhiên, sau đó, trong bối cảnh nền
kinh tế gặp nhiều khó khăn, thị trường bị tác động bởi nhiều yếu tố, gốm
Hương Canh đã bắt đầu bộc lộ những điểm yếu. Do đó, sản phẩm của gốm
Hương Canh giảm đáng kể về sức tiêu thụ, một phần là do mẫu mã không cải
tiến, phần còn lại là sự xuất hiện của đồ nhựa và đồ kim loại.
Theo bà Bùi Thị Nụ, nghệ nhân có 60 năm
gắn bó với nghề gốm: “Hồi đó, HTX tuy nhiều nhân công, nhưng thợ chính
chỉ có 30 người, còn lại là thợ phụ. Những người làm bên nông nghiệp
cũng được “nhét” vào làm gốm. Thời gian đầu HTX làm ăn có lãi, về sau số
lượng thợ chính không tăng trong khi nhiều người không biết làm nghề
cũng được thu nạp vào HTX nên mới xảy ra tình trạng HTX làm ăn thua lỗ
và giải thể”.
|
Mặc dù đã gần 80 tuổi nhưng bà Nụ vẫn phải bám nghề
|
Ngoài nguyên nhân mà bà Nụ đưa ra, ông
Thanh cũng cho biết thêm: “Nguyên nhân HTX gốm bị giải thể là do sự cạnh
tranh mạnh mẽ của đồ nhựa và đồ kim loại khiến đồ sành bị lấn át.
Nhưng, nguyên nhân sâu xa và chủ yếu là yếu tố con người, mà ở đây là
người đứng đầu, không nắm bắt được nhu cầu của thị trường và không thể
sáng tạo được những mẫu mã mới khiến sản phẩm của làng gốm bị chê
nhiều”.
Đến năm 1987, HTX gốm Hương Canh chính
thức giải thể. Lúc này, các bà con xã viên của HTX bị “thả nổi”, bơ vơ,
trắng tay, nhiều xã viên còn ruộng thì về sản xuất nông nghiệp, những
người còn lại buộc phải “bám đất giật cỏ” tiếp tục theo nghề gốm để mưu
sinh.
Gia đình ông Nguyễn Thanh, ông Trần Hải
và bà Bùi Thị Nụ là một trong số những xã viên không có đất, buộc phải
bám nghề đến tận bây giờ. Hiện tại, cơ sở sản xuất gốm sứ của gia đình
ông Thanh là cơ sở lớn nhất của làng gốm Hương Canh. Hàng năm, gia đình
ông vẫn thu lãi trên dưới 500 triệu đồng nhờ làm gốm.
|
Anh Hồng Quang, con trai ông Thanh đang giới thiệu sản phẩm cho khách hàng
|
Tuy nhiên, gia đình ông Thanh chỉ là
điểm sáng duy nhất của làng gốm Hương Canh, những hộ gia đình còn lại dù
muốn quay lại với nghề chẳng biết bắt đầu từ đâu, làm thế nào và đào
đâu ra tiền để theo nghề. Bản thân gia đình ông Thanh, dù lãi 500 triệu
đồng/năm, nhưng lò gốm của gia đình ông vẫn phải sản xuất cầm chừng vì
thiếu mặt bằng. “Lò gốm của nhà tôi bây giờ, muốn ký hợp đồng lớn cũng
khó khăn vì thuê người thì xưởng sản xuất sẽ rất trật trội, còn không
thuê thì lại không tận dụng được máy móc và trang thiết bị đang có.”-
ông Thanh tâm sự.
Gia đình bà Nụ và ông Hải cũng ở tình
trạng tương tự, ngoài việc thiếu mặt bằng thì gia đình bà Nụ và ông Hải
vẫn phải đốt lò thủ công. Nếu như đốt bằng lò ga sản phẩm ra lò sẽ đạt
trên 90%, nhưng với lò thủ công như nhà bà Nụ con số này chỉ đạt từ 60
đến 70% thậm chí còn thấp hơn.
Những năm gần đây, sản phẩm của làng gốm
Hương Canh đã cải thiện đáng kể về mẫu mã, nhưng khi mang ra thị trường
vẫn bị yếu thế so với những mặt hàng cùng loại.
Ai sẽ cứu làng gốm Hương Canh?
Làng gốm Hương Canh đang đứng trước nguy
cơ bị “khai tử” vì những người có tay nghề từng làm ở HTX ngày nào, giờ
đã “nhắm mắt xuôi tay” gần hết. Bên cạnh việc những người thợ có tay
nghề dần ít đi, thì việc những lớp kế cận không quá mặn mà với nghề cũng
khiến cho làng gốm có nguy cơ bị xóa sổ, vì thực sự để sống được bằng
nghề thì rất khó.
Trước nguy cơ làng gốm Hương Canh bị xóa
sổ, năm 2007, Trung tâm khuyến công, đơn vị trực thuộc Sở Công Thương
đã phối hợp UBND thị trấn Hương Canh, hỗ trợ tiền cho các hộ gia đình để
khôi phục lại làng gốm, nhưng, đến thời điểm hiện tại kết quả vẫn không
mấy khả quan.
|
Do không có tiền nhà bà Nụ vẫn phải đốt gốm bằng lò thủ công
|
Bởi, với số tiền hỗ trợ theo từng mô
hình lò gốm, tối đa 40 triệu đồng, những người dân muốn quay lại với
nghề không thể mua được những máy móc sản xuất cơ bản nhất chứ chưa nói
đến việc xây lò gốm. Năm ngoái, gia đình ông Thanh đã phải vay đến 670
triệu đồng để xây lò đốt bằng ga, cộng với những vật dụng máy móc làm
nghề, gia đình ông đã phải đầu tư trên 1 tỉ đồng.
“Ở làng gốm bây giờ vẫn còn rất nhiều
gia đình muốn quay lại với nghề, nhưng vì không có tiền nên cũng chẳng
biết làm gì hơn. Nhiều hộ muốn vay nguồn vốn ưu đãi cũng khó khăn và
không biết vay ở đâu và muốn thuê mặt bằng để bày sản bán sản phẩm cũng
không có.” - bà Nụ cho biết.
Ông Lưu Văn Minh Trưởng phòng Công
Thương huyện Bình Xuyên cho biết: “Phòng cũng đã nhiều lần đề nghị cấp
trên, sớm giải quyết khó khăn vướng mắc cho bà con làng nghề, nhưng vẫn
chưa có kết quả”.
Cũng theo ông Minh, hiện cơ quan cũng
đang đề đạt lên Sở Công Thương nhanh chóng triển khai chương trình quy
hoạch cụm 10.000 ha dành cho làng nghề truyền thống ở huyện Bình Xuyên
trong đó có cả làng gốm Hương Canh. Được biết, cụm quy hoạch này được
triển khai từ năm 2011 nhưng đến thời điểm vẫn chưa hoàn thành./.
Theo: VOV