Không biết tò he có từ bao giờ, chỉ biết rằng trong các trò
chơi dân gian thì tò he có sức hấp dẫn thật kỳ lạ đối với trẻ nhỏ. Giữa
cuộc sống tất bật, bận rộn của người dân Sài Gòn, ta vẫn còn thấy đâu đó
một thế giới cổ tích với những công chúa, hoàng tử, thuyền rồng, hoa
trái... được làm bằng bột. Ðó là những sản phẩm độc đáo và vô cùng sáng
tạo của nghề nặn tò he.
Trong cái nóng oi bức của buổi trưa, chúng tôi bị cuốn hút
ngay vào "vương quốc" tò he của anh Ðặng Văn Mười đang bày bán tại góc
vỉa hè đường Nguyễn Sơn, quận Tân Phú, TP Hồ Chí Minh. Khi nói đến "lý
lịch" của nghề này thì anh mỉm cười tâm sự: Cái anh "tò" này xuất hiện ở
quê tôi đã từ rất lâu rồi, tôi là đời thứ tư của họ Ðặng theo nghề này
đấy. Công nghệ chế biến sản phẩm cũng khá công phu vì nguyên liệu chính
để làm tò he là bột gạo nếp. Bột được xay từ gạo nếp bắc, sau đó được bỏ
vào nồi và luộc cho đến khi chín tới. Nếu bột chín quá thì sẽ ướt và
nhão, sống quá thì khô, nặn sẽ dễ nứt. Sau khi hoàn thành xong giai đoạn
này thì người ta sẽ nắm bột thành từng vắt và nhuộm bốn mầu cơ bản là
vàng, đỏ, đen và xanh. Mầu phải được chế biến từ thực vật như: hoa lè,
củ nghệ, cây nhọ nồi, lá chàm, lá riềng... nhằm tránh độc hại cho trẻ em
khi chúng đem ăn.
Chỉ cần một ít bột nếp mầu với cây tre nhỏ,
dài chừng 40 cm, dưới đôi bàn tay tài hoa và khối óc sáng tạo của anh
thì những hình ảnh dễ thương thường hay đọng lại trong trí tưởng tượng
trẻ thơ của các em nhỏ dần hiện ra ngay trước mắt. Nào là hình Tôn Ngộ
Không, Ðường Tăng, Ðô-rê-mon hay những con vật như rồng, phượng, sư tử,
lợn, gà ... có nguồn gốc từ những câu chuyện cổ tích đầy mầu sắc được
bày bán trên cái bàn gỗ nhỏ trông thật vui mắt. Nhìn những ánh mắt trẻ
thơ đang say sưa dõi theo từng động tác vê vê, nắn nắn khéo léo của
người thợ nặn tò he mới thấy hết được sức hấp dẫn, lôi cuốn của cái nghề
này.
Trước đây đồ chơi cho trẻ em rất hiếm. Tan học, đứa nào được
bố mẹ mua cho một con vật hay hình ảnh nào đó được làm bằng bột pha
phẩm mầu xanh, đỏ là thích lắm. Chính vì thế mà những người nặn tò he
hay ngồi ngay trước cổng trường, nhất là những trường tiểu học và mẫu
giáo để bày bán những sản phẩm độc đáo của mình. Nhiều khi lũ trẻ chẳng
có tiền mua nhưng xúm lại quanh hòm đồ nghề, dõi theo đôi bàn tay khéo
léo đang nặn những con vật với ánh mắt rất ngưỡng mộ, cũng khiến cho
người thợ cảm thấy vui. Thế nhưng ngày nay, những thứ trò chơi hiện đại
hơn đã dần thay thế thú vui dân dã đó. Trẻ em giờ thích chơi ô-tô, siêu
nhân, máy bay hay game online hơn là những món đồ vật thủ công gần gũi
với khí trời và hơi thở trong lành nơi đồng quê nên nghề truyền thống
này đã gặp không ít khó khăn trong việc duy trì và phát triển.
Với
ánh mắt xa xăm, anh Mười thổ lộ với chúng tôi: "Thời buổi giá cả đắt đỏ
như thế này, mỗi que tò he chỉ bán với giá năm, sáu nghìn đồng, lãi hai
nghìn, mà mỗi ngày bán được mấy que đâu. Chúng tôi vào đây kiếm thêm
thu nhập bằng nghề này chỉ là một phần, một phần nữa là muốn giữ lại cái
nghề lâu đời này". Hồn cốt của tò he, những tác phẩm nghệ thuật chứa
đựng vẻ đẹp tinh tế và đậm nét văn hóa của làng quê Việt Nam bây giờ
đang phải chịu sức ép của gánh nặng mưu sinh thật cơ cực và bấp bênh.
Thoáng buồn, nhưng những người dân như anh Mười vẫn tiếp tục gắn bó đời
mình với những cây tò he và thỉnh thoảng đâu đó trên phố phường đông đúc
người ta vẫn bắt gặp hình ảnh ngộ nghĩnh đầy mầu sắc ấy bước ra từ
huyền thoại trong những câu chuyện cổ tích thời xưa bé, hiện rõ dưới đôi
bàn tay của các nghệ sĩ dân gian với chút niềm vui trẻ thơ rất giản dị
giống như chính cuộc sống làng quê chất phác của họ vậy.
Theo: Nhandan