Cách trung tâm tỉnh Quảng Ngãi khoảng 10 km về hướng tây, xóm Vạn thuộc xã Lộc Thọ (H. Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi) nổi tiếng về một cách làm giá rất đặc biệt:  ủ dưới cát ven sông Trà Khúc.

Dào giá ven sông

Người dân Lộc Thọ gọi làm giá là “dào giá”. “Dào” là rắc đều đậu xanh đã được ngâm vào trong từng lớp cát, cứ một lớp cát là một lớp đậu. Ở xóm Vạn hầu như nhà nhà, người người đều làm giá. Công việc bắt đầu từ 10 giờ đêm mãi cho đến ngày hôm sau. Phải làm thật sớm mới kịp thu hoạch để đem bán cho các đầu mối. 3 giờ chiều lại làm giá mới.

Có mặt từ đêm hôm trước  trên bờ sông Trà Khúc, gia đình ông Sang mỗi người một việc. Ông thì cào đất chọn đất mới tốt để chuẩn bị đào hố, vợ ông đào hố ủ, cậu con trai học lớp 5 cũng tranh thủ giúp gia đình tưới nước. “Nếu gặp chỗ cát “ngon”, sạch sẽ đào hố sâu và dào nhiều đậu. Gia đình tôi dào tương đối nhiều nên một hố sâu 25cm dào từ 1 kg đến 1,5kg. Giá lùn từ khoảng 3 ngày thu hoạch, còn giá dài từ 4 – 5 ngày trở lên”, ông Sang cho biết.

Cũng theo ông Sang, đậu xanh chỉ chịu nảy mầm trên cát sạch, nên những lớp cát đã làm rồi thì không sử dụng lại được, phải đợi đến khi nào lũ cuốn trôi lớp cát bẩn, cát cũ đi thì mới có lớp cát mới. Giá sau khi dào xong sẽ được tưới nước một ngày hai lần vào sáng sớm và chiều tối. Để giảm bớt vất vả, nhiều hộ làm giá ở đây góp tiền khoang giếng ngay tại bãi rồi kéo dây điện chạy motor tưới giá. “Nếu thiếu nước giá sẽ bị khô và chết còn dư nước thì giá sẽ bị thối, nên đòi hỏi phải có kỹ thuật và kinh nghiệm”, một nông dân trẻ tên Thành vừa tưới nước vừa nói.

Các công đoạn dào giá ở xóm Vạn.

Giá đạt được năng suất cao phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết và đất cát. Vào mùa nắng, giá sẽ đạt năng suất cao, ngon, ngọt hơn. Mùa mưa giá dễ bị hư thối vì bị ẩm. Vì vậy, vào ngày nắng thì người làm giá tranh thủ “dào” nhiều hơn để bù cho những ngày mưa. Cứ 1kg đậu xanh giá 30.000 đồng, sẽ cho từ 5kg đến 7kg giá tùy thuộc vào thời tiết và đậu xanh. Hiện giá bán với mức từ 7.000 đồng đến 10.000 đồng 1 kg. Trừ mọi chi phí xăng, điện chạy nước thì một ngày người làm giá thu được khoảng 100.000 đồng đến 300.000 đồng.

Làng nghề “không biết tự bao giờ”

Nhiều người dân “ dào” giá ở xóm Vạn cũng không biết nghề này có từ bao giờ, người thì nói hơn trăm năm, có người cho là hơn 50 năm. Ngay bà Năm Hoàng, người được xem là “dào” giá lâu nhất ở đây cũng không biết nghề có từ bao giờ. “Năm nay bà đã ngoài 80, ngay từ khi còn nhỏ đã theo mẹ ra bãi chơi và “mót” giá, nghe mẹ kể thì mẹ lấy chồng về đây và nối nghiệp từ bà nội. Rồi bà cũng theo mẹ làm đến bây giờ”, bà Năm Hoàng kể.

Dù không rõ tuổi làng nghề, nhưng dào giá trở thành nghề truyền thống của xóm Vạn, nuôi sống bao thế hệ. “Ở đây không có nhiều ruộng, nên dào giá là nghề chính của nhiều gia đình. Tuy không giàu nhưng là một nghề giúp mọi người thoát nghèo”, bà Năm Hoàng chia sẻ. Tuy nhiên, thời gian gần đây, việc khai thác cát trên sông Trà Khúc làm cho diện tích cát ngày càng thu hẹp, dễ bị ngập lụt. Bên cạnh đó, lượng cát cũ chưa được lũ cuốn đi còn nhiều gây ảnh hưởng rất lớn đến nghề làm giá.

Sản phẩm giá sạch.

Cái khó ló cái khôn, nhiều hộ dân đã dùng những thùng phuy cắt đôi chôn ở bãi cát, sau đó ra tận mé sông gánh những lớp cát “ngon”, sạch trộn với đậu rồi đổ vào những chiếc phuy. “Làm như thế, tuy tốn công sức nhưng bù lại cho năng suất cao, cây giá sẽ mập, ít rễ”, ông Sang bật mí. Có thể xem đó là một hướng đi mới cho nghề làm giá khi diện tích cát ngày càng giảm.

Cũng như bao loại rau củ khác, tin đồn về việc giá có chứa chất kích thích cũng ảnh hưởng không nhỏ đến nghề dào giá ở đây. “Tin trong giá có hóa chất khiến chúng tôi bán ế lắm, có ngày giá phải cho bò ăn cũng không hết. Tưởng như sẽ bỏ nghề, nhưng chỉ sau một thời gian người tiêu dùng đã lấy lại niềm tin và giá của chúng tôi bán được nhiều hơn, có nhiều người còn đặt hàng giá đậu nành ở đây để làm thuốc chữa bệnh”, bà Năm Hoàng không giấu vẻ hãnh diện.