…. Hà Tây xưa và Hà Nội ngày nay, đã từng được ca ngợi là nơi “tụ khí Anh hoa” là mảnh đất trăm nghề, mỗi sản phẩm của các làng nghề đều chứa đựng những giá trị văn hóa, nghệ thuật mang đậm bản sắc dân tộc.

Hiện nay, Hà Nội có tới 1350 làng có nghề chiếm 58.8% số làng của thành phố trong đó có 274 làng đã đạt được tiêu chí về làng nghề và đã được UBND thành phố công nhận là làng nghề, từ năm 2006 đến nay số người tham gia hoạt động trong các làng nghề ngày một tăng, thu nhập ở các làng nghề năm sau cao hơn năm trước. Đặc biệt về giá trị sản xuất của các làng nghề Hà Nội năm 2006 chỉ mới đạt 4.757,21 tỷ đồng thì tới năm 2010 đã nâng lên là 8.604,55 tỷ đồng, đã đóng góp vào chương trình xóa đói giảm nghèo ở khu vực nông nghiệp nông thôn, đóng góp vào nguồn ngân sách để xây dựng thủ đô Hà Nội.

Làng nghề của Hà Nội có một số điểm nổi bật: là nằm trong trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế của cả nước, có nhiều di tích lịch sử danh lam thắng cảnh, phục vụ cho việc thăm quan du lịch, và đặc biệt có du lịch làng nghề. Hà Nội còn là nơi tập trung có nhiều làng nghề truyền thống nổi tiếng nhất cả nước như làng gốm Bát Tràng, làng lụa Vạn Phúc – Hà Đông, làng sơn mài Hạ Thái – Thường Tín, làng sơn khảm Ngọ Hạ - Phú Xuyên, làng mây tre Phú Vinh – Chương Mỹ …v.v… Hà Nội có lực lượng lao động lành nghề, khéo léo và có kỹ năng tốt trong ngành thủ công mỹ nghệ nhất là đội ngũ nghệ nhân thợ giỏi, đây là lợi thế nhân lực cho các làng nghề.

Bên cạnh những nét nổi bật làng nghề Hà Nội còn có một số vấn đề tồn tại cần phải giải quyết đó là: các làng nghề phát triển chủ yếu là tự phát, và phân tán, ở nhiều làng nghề thiết bị, máy móc công nghệ lạc hậu, năng suất, chất lượng một số sản phẩm chưa cao, còn hạn chế, tính cạnh tranh thấp với các sản phẩm cùng loại, phần lớn các sản phẩm chưa có thương hiệu, mẫu mã kiểu dáng chậm được đổi mới, mặt bằng sản xuất của các làng nghề chật hẹp, việc sử lý môi trường ở các làng nghề chưa triệt để, chưa có quy hoạch về nguồn nguyên liệu cho các làng nghề, công tác phát triển thị trường chưa được mở rộng, quảng bá thương hiệu làm chưa được mạnh, chưa có chiến lược phát triển sản phẩm, vốn đầu tư cho các làng nghề còn thấp không đáp ứng, số làng nghề xuất khẩu trực tiếp còn ít, có nhiều làng nghề muốn xuất khẩu phải qua nhiều nấc trung gian dẫn đến hiệu quả thấp, một số sản phẩm bị thất truyền chưa được khôi phục ở các làng nghề.

Để các làng nghề của Hà Nội trong thời gian tới phát triển được và phát triển bền vững thì theo tôi cần khắc phục một số tồn tại sau.

Thứ nhất: Cần khắc phục nhanh những tồn tại yếu kém mà các làng nghề của Hà Nội đã gặp phải trong những năm qua bằng nhiều hình thức như trên đã nêu.

Thứ hai: Các làng nghề cần tận dụng những thế mạnh của thủ đô, để các làng nghề có thêm lợi thế thuận lợi và phát triển nhanh hơn.

Thứ ba: Đẩy mạnh việc nhân cấy nghề mới, sản phẩm có giá trị gia tăng cao vào các làng đã có nghề, mà hiện tại những nghề này mang lại hiệu quả thấp.

Thứ tư: Tập trung vào việc sản xuất một số nhóm sản phẩm nổi trội đã xuất khẩu được của một số làng nghề như: nhóm sản phẩm sơn mài, khảm trai, nhóm sản phẩm mây tre giang nam cỏ tế, nhóm sản phẩm chế biến lâm sản, mộc dân dụng, đồ gỗ cao cấp, nhóm sản phẩm thêu ren, dệt các loại, nhóm sản phẩm trạm khảm điêu khắc gỗ, đá, kim loại, xương, sừng và nhóm sản phẩm gốm sứ…v.v…

Để thực hiện được những đề xuất này thì chúng ta nên tập trung vào một số giải pháp sau:

1.     Giải pháp về quy hoạch: Khi quy hoạch các làng nghề nên gắn với quy hoạch phát triển nông thôn mới, vì trong quy hoạch nông thôn mới có rất nhiều tiêu chí liên quan tới phát triển làng nghề.

2. Giải pháp về thị trương – thương mại.

- Về thương mại: thì cần liên kết – liên doanh với một số hội, hiệp hội và các tổ chức của một số nước để có những hợp đồng lớn xuất khẩu ra thế giới. Cần tạo ra lớp chủ doanh nghiệp trong các làng nghề am hiểu về sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và lớp người này có tiềm lực về kinh tế giúp dân mua được nguyên liệu sản xuất ra các sản phẩm.

- Về thị trường: đã đến lúc nước ta cần quan tâm tới ngay thị trường trong nước vì hàng năm, nước ta có tới hàng triệu khách tới thăm quan và du lịch, cần duy trì thị trường truyền thống và mở thêm thị trường mới.

3.     Về giải pháp đào tạo nhân lực cho các làng nghề: Phải đa dạng hóa hình thức đào tạo. Đối với lớp người trẻ tuổi thì dùng hình thức đào tạo trong trường lớp, đối với lớp người cao tuổi thì dùng hình thức truyền nghề, bắt tay chỉ việc, ngoài ra hàng năm nhà nước cần nâng cao trình độ tay nghề cho nghệ nhân thợ giỏi để đạt được trình độ như một số nước phát triển, để người lao động sản xuất trong các làng nghề đều được đào tạo.

4.     Về giải pháp về tài chính: các làng nghề hiện nay rất thiếu vốn để mua sắm thiết bị và công nghệ nên hầu hết các doanh nghiệp đều cần vốn, đặc biệt là vốn lưu động để phục vụ sản xuất nên nhà nước và thành phố cấn có chính sách hữu hiệu để các làng nghề, các doanh nghiệp vay được vốn. Ngoài ra nhà nước cần tạo ra môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi hơn để người dân trong nước và nước ngoài tham gia vào lĩnh vựa này.

5.     Giải pháp về đất đai và mặt bằng sản xuất: Hầu hết các doanh nghiệp trong các làng nghề, mặt bằng sản xuất đều chật hẹp, ít có điều kiện để đổi mới thiết bị công nghệ vì không có diện tích lắp đặt thiết bị nên thành phố và nhà nước cần xây dựng các điểm công nghiệp cho các làng nghề để có đất đặt thiết bị và có thêm cơ hội xử lý các công đoạn sản xuất bị ô nhiễm của làng nghề ra nơi tập trung thì mới có điều kiện xử lý.

6.     Giải pháp về xử lý môi trường cho các làng nghề: Cần sớm được nghiên cứu giải quyết vì các làng nghề khi sản xuất đều có chất thải, những chất thải này dẫn tới làm ô nhiễm môi trường. Nếu không có chiến lược giải quyết ô nhiễm thì nhiều làng nghề trong tương lai gần sẽ không thể sản xuất được vì bị ô nhiễm. Làng nghề sẽ không tồn tại , vì vấn đề môi trường là vấn đề lớn ở các làng nghề hiện nay.

7.     Giải pháp về vấn đề nguyên liệu: Hà Nội có số lượng làng nghề đông nhất cả nước, nên số lượng nguyên liệu tiêu thụ hàng ngày là rất lớn mà thủ đô lại không phải là vùng nguyên liệu cho việc sản xuất các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, nên thành phố và nhà nước cần có chiến lược liên kết với các tỉnh của cả nước để cung cấp nguyên liệu, đặc biệt là cần nguyên cứu để tạo ra nguyên liệu thay thế cho một số sản phẩm sản xuất từ gỗ. Như thay tre cho gỗ, thay gỗ tự nhiên bằng gỗ công nghiệp…v.v…

8.     Giải pháp về thương hiệu cho các sản phẩm: hiện tại ở các làng nghề thương hiệu tập thể và cá nhân hầu như chưa có, nhà nước và thành phố cần có sự khuyến khích, động viên, giúp đỡ để các sản phẩm ở các làng nghề có thương hiệu thì các sản phẩm của làng nghề có thêm khả năng cạnh tranh và tiêu thụ sản phẩm được tốt hơn.

9.     Giải pháp về thiết kế mẫu mã:  Các làng nghề hiện nay sản xuất theo đơn đặt hàng mẫu mã của đối tác là chủ yếu, ngoài ra sản xuất các sản phẩm còn theo mẫu mã truyền thống, chưa có hoạt động nguyên cứu phát triển sản phẩm theo thông lệ quốc tế cho các làng nghề. Nên sản phẩm ở các làng nghề có, nhưng thị trường lại có nhu cầu không cao, sản phẩm của các làng nghề không có thì thị trường lại đòi hỏi. Nên việc nghiên cứu, thiết kế ra các mẫu mã theo thông lệ quốc tế là rất cần thiết cho các làng nghề hiện nay.

10.        Giải pháp về xây dựng hội, hiệp hội: Cần xây dựng các hiệp hội ở các làng nghề để làm chỗ dựa cho các doanh nghiệp, công ty, cơ sở sản xuất trong làng nghề vì các hiệp hội trong làng nghề thay mặt các cơ sở sản xuất phản ánh những vấn đề ảnh hưởng tới sản xuất để nhà nước cho những chính sách phù hợp hơn về sản xuất trong các làng nghề. Các cơ quan công quyền nên thường xuyên quan tâm chỉ đạo, giúp đỡ các hiệp hội.

11.        Giải pháp về liên doanh, liên kết, kết nghĩa: Hiện nay phần lớn các doanh nghiệp trong làng nghề sản xuất khép kín cho một sản phẩm. Nên khi ký được hợp đồng số lượng lớn và thời gian giao hàng bị khống chế, thì các doanh nghiệp không thể ký để thực hiện hợp đồng được, nên chỉ nhận được hợp đồng nhỏ. Do đó cần có sự liên kết giữa các doanh nghiệp với nhau mới có thể thực hiện được hợp đồng lớn hơn. Sự liên kết, liên doanh và kết nghĩa đối với các công ty, các làng nghề, các hiệp hội có thể thực hiện trong nước và nước ngoài thì sản xuất ở các làng nghề được thuận lợi hơn.

12.        Giải pháp về xây dựng – cải tiến mô hình làng nghề gắn với du lịch: Cần xây dựng các điểm thăm quan du lịch trong các làng nghề, các khu trưng bày giới thiệu sản phẩm, bảo tàng tại các làng nghề, các khu sản xuất để giới thiệu nghề truyền thống, khu thương mại kinh doanh các sản phẩm của làng nghề truyền thống, tổ chức đón tiếp phục vụ khách tham quan du lịch thật tốt để thực hiện , , , chủ trương của nhà nước người Việt Nam dùng hàng Việt Nam và xuất khẩu tại chỗ đối với người nước ngoài tới Việt Nam du lịch.

­ Nguyễn Xuân Ba

Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Thành phố Hà Nội