Thời gian qua, có nhiều câu chuyện liên quan đến di tích, di sản
khiến dư luận quan tâm. Rất nhiều di tích, di sản khi chưa được xếp
hạng, hoặc chưa “lên đời” thì rất bình yên; nhưng khi được khoác thêm
danh hiệu, thì sự bình yên không còn nữa. Cơn bão du lịch, sự thương mại
hóa, công tác “bảo tồn, trùng tu, tôn tạo cảnh quan...” không đúng
cách, vô nguyên tắc đã làm phá hoại và vẩn đục di sản. Vấn đề bảo vệ di
sản lại trở nên bức thiết.
![Những ngôi nhà xây bằng đá ong ở làng cổ Đường Lâm](http://giaoducthoidai.vn/dataimages/201306/original/images664465_5.jpg) |
Những ngôi nhà xây bằng đá ong ở làng cổ Đường Lâm |
Nỗi buồn di sản
Cách đây không lâu, di tích lịch sử –
khảo cổ Đàn Xã Tắc (Hà Nội, được công nhận Di tích Quốc gia 2007) đang
sắp bị cầu vượt đè lên và gây tranh cãi, trong đó có cả tính xác thực
của di tích thì tiếp đó, Chùa Một Cột, ngôi chùa độc đáo nổi tiếng từ
thời Lý, là một biểu tượng của thủ đô Hà Nội, đang “rung chuông” kêu cứu
về sự xuống cấp và dột nát, mà các nhà quản lý văn hóa vẫn thờ ơ.
Gần đây là câu chuyện hàng chục hộ dân ở
làng cổ Đường Lâm (làng cổ đầu tiên được công nhận Di tích Lịch sử –
Văn hóa Quốc gia – 2005) viết đơn gửi chính quyền xin trả lại danh hiệu
di tích bởi những bất cập trong các vấn đề xã hội, liên quan đến việc
xây dựng công trình trong làng cổ... Điều trớ trêu trong câu chuyện ở
Đường Lâm, là làng cổ này đang được xem xét để lập hồ sơ, cho “lên đời” ở
tầm Di sản Thế giới!
Rất nhiều di tích, di sản đã bị phá hoại
dưới danh nghĩa bảo tồn, trùng tu. Trước đây, việc ngôi chùa cổ Trăm
Gian (xã Tiên Phương, Quốc Oai, Hà Nội) được xây dựng từ đời vua Lý Cao
Tông (1185) bị phá bỏ, thay vào đó là một công trình hoàn toàn mới đã
làm xôn xao dư luận. Nhiều người dân buồn và nuối tiếc về di tích lịch
sử vô giá mà ông cha để lại. 104 gian bằng gỗ với những hoa văn trạm trổ
đặc biệt quý hiếm đã thay thế hoàn toàn mới không còn "dấu tích" gì của
nét văn hóa xưa.
Nâng cao vai trò quản lý nhà nước
Khách quan mà nói, công tác bảo tồn di
sản là không dễ, mà rất khó; nhưng cũng không thể đổ lỗi cho khó. Hiện
nay chúng ta đang “di sản hóa” mà không đi vào thực chất của vấn đề bảo
tồn, đang lấy số lượng thay chất lượng, lấy những danh hiệu bề nổi thay
cho giá trị cốt lõi. Những câu chuyện buồn về di sản có nhiều nguyên
nhân, và một trong những nguyên nhân ấy chính là cái tâm của con người
trước di sản, trước lịch sử và quá khứ.
GS Đặng Văn Bài - Nguyên Cục trưởng Cục
Di sản văn hóa cho rằng: Bảo tồn di sản không đơn thuần là giữ nguyên
trạng mà phải làm sao để người dân sống được với di sản, để di sản không
bị mai một và người dân không bị thiệt….
Thạc sĩ Chu Thu Hường - Cán bộ Phòng
Nghiên cứu bảo tồn di tích - chia sẻ: “Di tích sống trong sự chăm sóc
của cộng đồng dân cư truyền thống, đó là điều kiện duy nhất và có thể
hiện nay để gìn giữ chúng lâu dài. Đưa cộng đồng trở thành nguồn nhân
lực hàng đầu bảo vệ di tích là vấn đề nên được quan tâm, tiến hành hiệu
quả hơn nữa và đi liền với nó là nâng cao năng lực của cộng đồng đảm bảo
họ có đủ hiểu biết để đảm nhiệm vai trò chủ sở hữu. Bên cạnh đó, cũng
nâng cao trách nhiệm trong cộng đồng. Thông qua đó, người dân thấy gắn
bó và có trách nhiệm hơn với di tích, tài sản của chính họ. Huy động sức
mạnh của cộng đồng là một các hiệu quả nhất.”
Theo bà Đặng Thị Bích Liên - Thứ trưởng
Bộ VH,TT&DL - từ năm 2009 - 2010, Bộ VH,TT&DL đã có nhiều chỉ
thị về tăng cường các biện pháp quản lý, tu bổ, bảo tồn hoạt động văn
hóa, tín ngưỡng tại di tích. Nhiều di tích được trùng tu tôn tạo theo
đúng Luật Di sản, tạo được cảnh quan môi trường sinh thái, là điểm đến
của du khách trong và ngoài nước. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn những
biểu hiện vi phạm. Mô hình quản lý di tích bộc lộ nhiều bất cập, việc
tuyên truyền giáo dục còn hạn chế, chưa tạo được sự đồng thuận giữa
người quản lý di tích với các ban ngành... Nguyên nhân do nhận thức của
cấp ủy và chính quyền, người chủ trì một số nơi còn chưa thấy hết ý
nghĩa, giá trị của di tích, thái độ ứng xử, hành vi ứng xử với di tích
chưa phù hợp. Việc kiểm tra đôn đốc của ngành Văn hóa chưa kịp thời, sự
phối hợp giữa ngành Văn hóa với các cấp chính quyền chưa chặt chẽ, bộ
máy quản lý di tích còn chồng chéo về mặt chức năng, phân cấp quản lý
chưa rõ ràng mạch lạc…
Theo thống kê cả nước có trên 4 vạn di tích và danh lam thắng
cảnh được kiểm kê và xếp hạng, trong đó 10 di tích và danh lam thắng
cảnh Quốc gia đặc biệt, trên 3.000 di tích và danh lam thắng cảnh cấp
Quốc gia. Tại nhiều địa phương đã xảy ra việc tôn tạo không đúng quy
chuẩn, quy cách, dẫn đến mất dấu ấn di tích, mất tính lịch sử và do đó
mất giá trị văn hóa, lịch sử.
Theo: GD & TĐ