Gìn giữ và bảo tồn nhà trình tường ở xứ Lạng
(Ngày đăng: 09/06/2013 Lượt xem: 663)
Lạng
Sơn - mảnh đất nơi phên dậu của Tổ quốc, là nơi hội tụ và sinh sống của
7 dân tộc anh em, được biết đến với nhiều nét văn hóa độc đáo và được
coi là một trong những tiểu vùng văn hóa tiêu biểu; trong đó đặc sắc
nhất đó là các công trình kiến trúc ngôi nhà truyền thống được trình
tường bằng đất (nhà trình tường). Tuy nhiên, các kiểu nhà truyền thống ở
nơi đây đang dần ít đi và có nguy cơ mai một.
Những mái nhà trình tường trong sương sớm. Ảnh minh họa: ANTĐ. |
Các huyện Đình Lập, Lộc Bình, Cao Lộc, Văn Lãng… của tỉnh Lạng Sơn được
biết đến với nhiều kiến trúc nhà trình tường. Nhà trình tường xứ Lạng
có hai loại, một loại để người dân sinh sống và sinh hoạt bình thường,
một loại cũng là nhà ở nhưng có thêm tác dụng để phòng thủ đối với giặc
giã và thú dữ quấy phá nên gọi là nhà pháo đài. Hai loại nhà này được
hình thành từ lâu đời, gắn với phong tục tập quán sinh hoạt của đồng bào
dân tộc Tày, Nùng.
Cách
dựng nhà trình tường để ở của đồng bào độc đáo ở chỗ các bức tường được
trình bằng đất đỏ pha đất sét, đổ nước cho vừa và dùng sức trâu kết hợp
với sức người nhào nặn thật nhuyễn, đổ vào khuôn bề rộng 40 - 80 cm sau
đó dùng chầy gỗ nện chặt, cứ làm như vậy kéo theo chiều dài và nâng
theo chiều cao đã định. Nhà thường có 3 gian, 2 chái, một bên làm kho,
một bên làm bếp, bàn thờ được đặt tại gian giữa, sau bàn thờ là buồng
dành cho người già, phía trước nhà có sàn phơi thóc, lúa, ngô và phơi
quần áo...
Còn
đối với nhà pháo đài thường xây dựng nhà giữa lưng chừng núi, với những
kiểu nhà mang tính chất phòng thủ. Người dân xứ Lạng thường gọi là nhà
pháo đài vì kết cấu nhà gồm có nhiều gian, ngăn này thông ra ngăn kia,
có cửa gỗ kiên cố chia cắt từng ngăn. Thông thường nhà pháo đài được
thành hai tầng, có hiên ở đằng trước xây thành một hành lang phòng thủ,
chung quanh tường nhà và cửa sổ có lỗ châu mai. Phía chính cửa gia chủ
còn làm một giàn đá tảng rất chắc, nếu kẻ gian vào lập tức sẽ bị giàn đá
đổ ập xuống. Ngoài ra trong nhà còn có nhiều ngăn, mỗi ngăn đều có cửa
riêng và có lỗ châu mai phòng khi hành lang bị chiếm, gia chủ có thể rút
lui vào các phòng trong để tiếp tục chiến đấu.
Người dân bên ngôi nhà trình tường truyền thống. |
Ông
Lương Văn Chịch, Trưởng thôn Bản Mìn, xã Thành Hòa, huyện Văn Lãng cho
biết: Loại nhà trình tường và nhà pháo đài có từ hàng trăm năm về trước
và đã trở thành một nét văn hóa kiến trúc độc đáo, tiện lợi. Trên 90%
vật liệu nhân dân sử dụng làm loại nhà này được khai thác tại chỗ như
đất trình tường, cây cối làm vì kèo và làm mái, cánh cửa bằng gỗ xẻ của
vườn nhà hoặc trên rừng. Nhà làm theo kiểu này bền vững, tiết kiệm, ấm
về mùa đông, mát về mùa hè. Nhà trình tường hiện tại vẫn đảm bảo phục vụ
sinh hoạt gia đình, nhưng do nhu cầu cuộc sống và sự xuống cấp của loại
nhà này nên nhiều người dân đã cải tạo lại nhà theo hướng đầu tư nội
thất bên trong sao cho gọn gàng, sạch đẹp, trang trí nghiêm trang nhưng
bên ngoài vẫn giữ được nét văn hóa cổ kính, độc đáo. Tuy nhiên, hiện nay
cùng với sự phát triển của xã hội, đời sống nhân dân được nâng lên thì
nhiều căn nhà mới hiện đại hơn, khang trang hơn đã được thay thế các căn
nhà trình tường, nhà pháo đài; số lượng nhà trình tường ít dần đi do
người dân có điều kiện đã xây dựng những ngôi nhà theo kiểu hiện đại để
thay thế.
Để
bảo tồn loại nhà này, ông Nông Văn Cao, Phó Chủ tịch UBND xã Hữu Khánh,
huyện Lộc Bình cho biết: Cách đây vài năm, các cơ quan chức năng của
tỉnh Lạng Sơn đã triển khai một dự án về bảo tồn nhà trình tường cổ ở
Hữu Khánh để phục vụ du lịch nhưng sau khi khảo sát thực tế tại xã, dự
án đến nay vẫn chưa được triển khai... Chính quyền địa phương mong muốn
trong thời gian tới, các cơ quan chức năng sớm vào cuộc, nghiên cứu tìm
ra các biện pháp hữu hiệu nhằm quy hoạch hợp lý giữa các khu có những
căn nhà mới bà con xây dựng để đáp ứng nhu cầu cuộc sống song vẫn có
không gian để lưu giữ lại những ngôi nhà trình tường có kiến trúc độc
đáo này.
Bà
Ấu Thị Nga Sơn, Phó Giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng
Sơn cho biết: Do tác động của xu thế mở cửa và phát triển hội nhập, nhân
dân có điều kiện giao thương, buôn bán, tiếp thu khoa học công nghệ mới
nên đời sống ngày càng phát triển, ở vùng nông thôn người dân đã chuyển
sang xây nhà kiên cố, các kiểu nhà truyền thống đang bị xuống cấp và có
xu hướng bị mai một dần. Một số chương trình, dự án của Trung ương hỗ
trợ tỉnh Lạng Sơn triển khai về “Bảo tồn và phát triển các làng, bản
buôn truyền thống với tiêu chí là khuyến khích bảo tồn nhà cửa, trang
phục, nghề thủ công truyền thống” nhưng hiệu quả thấp. Cần xây dựng các
giải pháp thực hiện tốt việc gìn giữ, bảo tồn, phát huy và phát triển
những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc trong đó chú trọng gìn
giữ và bảo tồn kiến trúc nhà truyền thống mang đậm giá trị văn hoá của
dân tộc Tày, Nùng Lạng Sơn.
Theo: TTXVN