Tỉnh Ninh Bình đang thúc
đẩy các hoạt động khôi phục nghệ thuật hát xẩm với ước vọng trở thành Di sản
phi vật thể của nhân loại vào năm 2016. Nhưng điều đáng nói là kể từ khi nghệ
nhân xẩm Hà Thị Cầu qua đời, Ninh Bình không còn một nghệ nhân nào của loại hình
âm nhạc dân gian đặc biệt này.
|
|
|
Hát xẩm giờ đây chủ yếu được phục dựng chứ không
tồn tại một đời sống nguyên bản của nó. Ảnh: TL
|
Lại
câu chuyện vinh danh
Hát xẩm ra
đời vào thế kỷ thứ 14, có giai điệu chậm rãi, khoan thai, trầm bổng, mang tính
kể chuyện (kể tích)… thông qua rất nhiều làn điệu và ca từ bắt nguồn từ dân
gian. Hát xẩm không hề kén người thưởng thức bởi tính trung hoà của nó, lời xẩm
mộc mạc dễ hiểu.
Tuy nhiên, các tài liệu cũng không nói rõ xẩm được bắt nguồn chính xác từ địa
phương nào mà chỉ cho thấy xẩm vốn được biết tới ở nhiều tỉnh miền Bắc. Trong
số những địa phương có xẩm, những năm gần đây người ta biết đến Ninh Bình nhiều
hơn là bởi cố nghệ nhân Hà Thị Cầu sinh sống tại đây.Mấy năm gần đây, Ninh Bình đã quyết định đầu tư cho xẩm. UBND tỉnh đã phê duyệt
đề án khôi phục, bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát xẩm, được Nhà hát Chèo
Ninh Bình phối hợp với UBND huyện Yên Mô tổ chức thực hiện từ cuối năm 2011.
Ninh Bình cũng cho rằng địa phương này chính là cái nôi của nghệ thuật xẩm cổ
truyền và đặt ra mục tiêu sẽ đưa nghệ thuật này đến với UNESCO.Đề án ra đời không bao lâu thì cụ Hà Thị Cầu – nghệ nhân xẩm duy nhất của Ninh
Bình qua đời. Thế nhưng, mong ước đưa xẩm đến với UNESCO của Ninh Bình vẫn được
tiếp tục triển khai. Đầu năm 2013, tỉnh đã mời các nghệ nhân, nghệ sỹ ưu tú ở
Trung ương và địa phương sưu tầm các làn điệu, các bài hát xẩm cổ truyền, biên
soạn chương trình và trực tiếp truyền dạy nghệ thuật hát xẩm cho các diễn viên,
nhạc công Nhà hát Chèo Ninh Bình, các diễn viên quần chúng... Sau khi được
truyền nghề, các học viên sẽ dàn dựng, biểu diễn chương trình hát xẩm, thực
hiện việc ghi hình, thu tiếng nhằm giới thiệu, quảng bá sâu rộng nghệ thuật này
tới công chúng...Ninh Bình đã tổ chức được nhiều chương trình hội diễn có hát xẩm nhưng đến nay
chưa có “hạt nhân” hát xẩm nào chính thức được vinh danh là nghệ nhân.
Cần
hiểu các tiêu chí trước khi làm hồ sơ
Đối chiếu
với những di sản phi vật thể đã được vinh danh tại Việt Nam như: Không gian văn
hóa cồng chiêng Tây Nguyên; Nhã nhạc cung đình Huế; Hát xoan hay hát Quan họ...
đều thấy rằng tất cả những loại hình nghệ thuật này đều có sức sống mãnh liệt
và vẫn được người dân địa phương sử dụng trong không gian vốn có của nó.
Thế nhưng, với xẩm thì khác! Xẩm giờ hoàn toàn không còn đời sống vốn có của nó
là hát rong. Điều khác biệt hẳn so với xẩm trước kia là xẩm giờ thường được
biểu diễn trên những sân khấu được bài bố khá chỉn chu. Đôi khi, xẩm cũng được
hát theo kiểu “tập thể” trong khi xẩm vốn có chỉ 1 – 2 người, đông nhất cũng
chỉ là 1 gia đình gồm cha – mẹ - con cái.
Nghệ sỹ Mai Tuyết Hoa, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn và phát triển âm
nhạc dân tộc, cũng là một nghệ sỹ hát xẩm nổi tiếng, cho biết: “Nếu thực sự xẩm
được nhận một danh hiệu nào đó, tôi sẽ rất vui mừng. Tuy nhiên, tôi cho rằng để
đào tạo được một nghệ nhân xẩm cần rất nhiều thời gian. Có thể là 5 năm và có
thể lâu hơn nữa. Tôi có đào tạo một sinh viên, cô ấy rất yêu xẩm nhưng suốt 2 tháng
cũng chỉ học được 1 bài. Nhiều bạn trẻ khác cũng đam mê xẩm lắm nhưng đào tạo
rất khó. Xẩm không chỉ là hát mà còn có đàn, phách... Xẩm cần có không gian
sống thực sự của nó. Tôi ước mong, Hà Nội có một chuyến tàu điện chạy quanh Hồ
Gươm, trên đó có một gánh xẩm. Như thế xẩm tàu điện mới thực sự là xẩm tàu
điện!”.
Không tiện đưa ra những đánh giá trực diện về dự định đưa xẩm đến với UNESCO
nhưng nghệ sỹ Mai Tuyết Hoa cũng cho rằng, xẩm muốn được khẳng định thì trước
hết nó phải có đời sống sinh hoạt như nó vốn tồn tại. Trong khi đó, xẩm hiện
nay hoàn toàn được phục hồi theo hướng “sân khấu hóa”.
Theo: Gia đình.net.vn