Hôm nay, 22.5 – ngày Quốc tế đa dạng sinh học, cây dã hương quý hiếm ở thôn Giữa xã Tiên Lục, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang được vinh danh là “Cây di sản Việt Nam”.

Cây dã hương độc nhất vô nhị ở Tiên Lục với tuổi khoảng 1.000 năm. Ảnh: Nguyễn Bá Phương

Xứng với tước đại vương

Ngọc phả của thôn Giữa có ghi lại câu chuyện vua Lê Cảnh Hưng (1740 – 1786) khi đi qua thôn Giữa, thấy cây dã hương to, đẹp đã sắc phong cho cây là “Quốc chúa đô mộc Dã đại vương”. Từ điển bách khoa La Rousse của Pháp cũng có hình ảnh cây dã hương này, với chú thích: “Cây dã Tiên Lục – cây dã thứ hai thế giới”, được giới thiệu tại hội chợ Marseille năm 1932. Năm 1989, bộ Văn hoá – thông tin đã xếp hạng cây là di tích quốc gia.

Năm 2000 đoàn khảo sát liên ngành của trung tâm Đa dạng sinh học – đại học Sư phạm Hà Nội, viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật, viện Công nghệ sinh học, viện Điều tra quy hoạch rừng về Bắc Giang điều tra thực địa đã ghi nhận cây dã hương ở Tiên Lục có tên khoa học Cinnamomum camphora L. Nees. et Eberm, thuộc chi Cinamomum, họ Long não (Lauraceae). Trong hội thảo quốc tế về cây dã hương do trung tâm Nghiên cứu và phát triển đa dạng sinh học tổ chức năm 2011, các nhà khoa học trong và ngoài nước đã nhận định dã hương ở Tiên Lục có tuổi khoảng 1.000 năm và trên thế giới chỉ có hai cây như thế, do cây ở châu Phi đã chết nên cây này có thể xem là “độc nhất vô nhị”.

Đã hiếm lại còn quý

Mở rộng phạm vi tìm kiếm ở Bắc Giang, đoàn khảo sát năm 2000 phát hiện thêm hai cây loại này, một ở Lạng Giang, một ở Yên Thế nhưng tuổi tác và độ lớn đều kém xa “Quốc chúa đô mộc Dã đại vương”. Theo đoàn khảo sát, cây dã hương ở Tiên Lục là cây hạt kín rất hiếm, còn sót lại sau trận đại hồng thuỷ biển tiến muộn. Cây cao khoảng 36m, đường kính 2,59m, chu vi 11m, có hoa nhỏ trổ vào cuối mùa xuân, chứa tinh dầu khắp các bộ phận, từ thân, rễ, lá. Tất cả đều ngát mùi hương dầu giống mùi dầu long não. Hình thái cây cũng mang nhiều đặc điểm giống cây long não nhưng chất camphor trong lá nhiều hơn so với lá long não. Đặc biệt, rễ cây có chứa tiền chất safrol, là thành phần rất có giá trị đang được tìm kiếm để khai thác phục vụ y dược, hoá mỹ phẩm, thực phẩm...