|
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch vẫn luôn trăn trở với nghề
Theo các nhà nghiên cứu, những dấu
tích cổ tìm được cũng cho thấy, hơn 2.000 năm trước, vào thời hưng thịnh
của các triều đại vua Hùng, các cuộc hát Xoan được diễn xướng như một
nghi lễ đầu xuân, chúc tụng vua, tôn vinh các vị thần sinh sôi nảy nở,
cầu đất đai màu mỡ, mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi. Dấu tích cổ
kính nhất ghi nhận sự có mặt của hát Xoan là miếu Lãi Lèn, được coi như
nơi vua Hùng dạy trẻ con các làng Phù Đức, An Thái, Kim Đái, Thét những
câu hát nhà Vua vừa nghĩ ra. Miếu Lãi Lèn nguyên bản không còn, đến nay
đã được tỉnh Phú Thọ phục dựng lạ nơi thờ tự và diễn xướng, trong nỗ lực
đi tìm lại không gian hát Xoan thuần chất nhất.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch, trùm phường
Xoan An Thái (Phú Thọ) cho biết, hát Xoan có những quy tắc nghiêm ngặt
của phong tục, tín ngưỡng. Nơi biểu diễn ở phía trước nhang án trong
đình làng và chỉ được hát từ ngày mồng 5 tháng Giêng, cho đến ngày mồng
10-3 ÂL (chính hội Đền Hùng). Ở tuổi ngoài 60, nhưng bà Lịch vẫn rất
hoạt bát, nhanh nhẹn và hăng say tham gia trong những đêm hội hát Xoan.
Sau một thời gian trầm lắng, đến năm
1979, hát Xoan được hồi sinh khi chủ trương sưu tầm, phục hồi các làn
diệu dân ca trở thành trào lưu phổ biến. Dẫu vậy, chỉ đến mỗi dịp lễ hội
Đền Hùng, thì hát Xoan mới có cơ hội biểu diễn. Phải đến tận năm 2005,
thì hát xoan mới thực sự trở thành đối tượng được quan tâm. Ngày
24/11/2011, UNESCO công nhận hát xoan Phú Thọ là Di sản văn hóa phi vật
thể cần được bảo tồn khẩn cấp của nhân loại.
Cụ Lê Thị Đá năm nay đã gần 103 tuổi
nhưng vẫn ngân nga các điệu Xoan
Để tránh cho hát Xoan bị cải biên, sân
khấu hóa, những ông trùm, bà trùm các phường xoan ngày lại ngày nhẫn
nại thu nhận học trò, tìm người có khả năng, nặng duyên nợ để truyền bí
quyết nghề tổ. Đào có thể mới mười ba, mười lăm, kép cũng chưa qua tuổi
học trò. Vào màn diễn xướng, cũng áo mớ ba mớ bẩy, xúng xính má thắm môi
hường, làm duyên bằng các câu ca cổ.
Dù đã trở thành Di sản văn hóa phi
vật thể của nhân loại, những người nặng duyên với hát Xoan khôn nguôi
nỗi niềm: Những nghệ nhân xưa nay đã tuổi cao, sức yếu, có nhiều cụ đã
trên 100 tuổi, tâm còn nhưng lực đã yếu, họ đã được phong tặng nghệ nhân
nhưng cơ chế chính sách thì vẫn chưa có.
Theo: Đại Đoàn Kết
|