Bên
cạnh hệ thống di tích dày đặc góp phần tạo nên hình ảnh Thủ đô, kho tàng
di sản văn hóa phi vật thể (DSVH PVT) phong phú, độc đáo là yếu tố thầm
lặng làm giàu thêm vốn văn hóa của đất kinh kỳ.
Hiện nay, ngành văn hóa đang tiến hành tổng kiểm kê DSVH PVT, từ đó đề
ra biện pháp bảo tồn và phát huy giá trị một cách hợp lý. Đây cũng là
một trong những biện pháp để văn hóa xứ Đoài, trấn Sơn Nam Thượng, văn
hóa kinh kỳ giao lưu, hội nhập, dung hòa, lan tỏa, tạo nên bản sắc văn
hóa Thăng Long - Hà Nội độc đáo trong sự đa dạng, thống nhất.
![Lễ hội Gióng ở đền Phù Đổng (Gia Lâm) và đền Sóc (Sóc Sơn) đã được Unesco công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Ảnh: Minh Đức](http://hanoimoi.com.vn/Uploads/tuanphong/2013/7/17/hoi-giong-%281%29.jpg) |
Lễ
hội Gióng ở đền Phù Đổng (Gia Lâm) và đền Sóc (Sóc Sơn) đã được Unesco
công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Ảnh:
Minh Đức |
Kho tàng DSVH PVT phong phú
Nằm giữa Đồng bằng sông Hồng trù phú, Hà Nội không những là trung tâm về
chính trị, kinh tế, mà còn là một trong những cái nôi về văn hóa. Đầu
tiên phải kể đến hệ thống 1.095 lễ hội truyền thống. Theo đánh giá của
Sở VH,TT&DL Hà Nội, lễ hội có tác động tích cực, sâu sắc đến đời
sống văn hóa tinh thần của người Hà Nội, gắn bó các thành viên trong
cộng đồng, cùng nhau sáng tạo, biểu diễn các thể loại văn nghệ, mang lại
niềm hứng khởi cho tất cả mọi người; đồng thời là "kênh" gìn giữ, trao
truyền các giá trị văn hóa. Cùng với lễ hội, hàng trăm bản hương ước
bằng chữ Hán, Nôm quản lý xã hội trong phạm vi làng xã, nếu được dịch,
phân tích, nghiên cứu sẽ là những tư liệu quan trọng cho việc xây dựng
quy ước làng, tổ dân phố văn hóa trong thực hiện phong trào "Toàn dân
đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa" ngày nay. Đáng nói hơn, trong kho
tàng văn hóa hiện còn lưu trữ tên tuổi, sự nghiệp của những danh nhân
sinh ra ở Hà Nội hoặc không sinh ra ở Hà Nội, song họ mãi bất tử, trở
thành DSVH thiêng liêng của văn hiến Thăng Long như: Đức vua Lý Công Uẩn
- Vị hoàng đế anh minh đã chọn vùng đất này làm nơi định đô cho muôn
đời con cháu; các danh nhân Lý Thường Kiệt, Chu Văn An, Nguyễn Du, Hồ
Xuân Hương, Nguyễn Trãi, Nguyễn Tri Phương, Hoàng Diệu, Văn Cao, Nguyễn
Đình Thi…
Góp thêm phần phong phú cho kho tàng DSVH PVT Hà Nội không thể không kể
đến văn hóa ẩm thực. Những món đặc sản như: Phở, giò chả Ước Lễ, chả cá
Lã Vọng, xôi lúa Tương Mai, cốm Vòng, bánh cuốn Thanh Trì, rượu Mơ, dưa
La, cà Láng... đã tạo nên phong vị rất riêng của đất Hà thành. Ngoài ra,
Hà Nội trước kia vốn nổi tiếng với những phố nghề, làng nghề trù phú,
thì nay, sau khi mở rộng địa giới hành chính toàn thành phố có 1.350
làng nghề với 244 làng nghề truyền thống, là nơi tập trung làng nghề
đông đúc bậc nhất Việt Nam. Và theo thời gian, bộ mặt đô thị của khu phố
cổ đã có nhiều thay đổi, nhưng những con phố vẫn giữ nguyên tên thuở
trước và không ít trong số đó vẫn là nơi buôn bán, kinh doanh những mặt
hàng truyền thống của làng nghề xưa.
Kiểm kê để bảo tồn
Khách quan mà nói, khi chưa tiến hành tổng kiểm kê, chúng ta không thể
đếm hết, kể hết Hà Nội có bao nhiêu loại hình DSVH PVT, chỉ biết rằng
kho tàng ấy vô cùng phong phú. Vậy nhưng, trên thực tế, đã có nhiều CLB
nghệ thuật truyền thống phải giảm tần suất sinh hoạt vì không có kinh
phí, thiếu người kế cận, nhiều nghệ nhân gạo cội chưa được đãi ngộ thỏa
đáng, nhiều làng nghề truyền thống đang mai một… Vì vậy, không còn nghi
ngờ gì nữa, kho tàng DSVH PVT đồ sộ của Hà Nội sau khi điều chỉnh địa
giới hành chính rất cần được gìn giữ, trao truyền.
Nhằm lưu giữ và phát huy giá trị khối DSVH PVT trên đất Thăng Long, Sở
VH,TT&DL Hà Nội đã lập đề án "Tổng kiểm kê di sản văn hóa phi vật
thể thành phố Hà Nội, lập hồ sơ khoa học để đưa vào danh mục di sản văn
hóa phi vật thể quốc gia". Theo đó, tiếng nói, chữ viết của các dân tộc
trên địa bàn, nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội, lễ hội,
nghề thủ công truyền thống… sẽ được nhận diện, xác định giá trị, sau đó
ứng dụng công nghệ thông tin để kiểm kê, bảo tồn.
Lãnh đạo Sở VH,TT&DL Hà Nội cho hay: Dựa trên kết quả tổng kiểm kê,
các cơ quan quản lý có thể nhận biết thực trạng, sự phân bố của DSVH PVT
theo từng vùng, từng địa phương, từ đó có tác động đến DS cụ thể, chính
xác. Bên cạnh số liệu điều tra mang tính định lượng, các điều tra mang
tính định tính (ghi chép về hình thái văn hóa phi vật thể, phỏng vấn sâu
về nguyên nhân, thực trạng, nguyện vọng của quần chúng nhân dân đối với
việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể...) sẽ là công
cụ đắc lực cho công tác quản lý nhà nước, là căn cứ để xây dựng cơ sở
dữ liệu, là cơ sở khoa học để hoạch định chính sách về DSVH PVT. Trong
khuôn khổ công việc tổng kiểm kê này, trước tiên cần ưu tiên cho các
loại hình văn hóa phi vật thể đang có nguy cơ mai một, phải bảo vệ khẩn
cấp.
Được biết thời gian thực hiện đề án trong hai năm (2013-2014) với nguồn
kinh phí dự kiến là hơn 13 tỷ đồng. Trên thực tế, tỉnh Phú Thọ đã công
nhận danh hiệu nghệ nhân và có chế độ đãi ngộ cho các nghệ nhân hát
Xoan. Tỉnh này cũng đang lập đề án bảo tồn hát Xoan với kinh phí lên tới
gần 200 tỷ đồng. Tương tự, tỉnh Bắc Ninh chi gần 65 tỷ đồng bảo tồn,
phát huy giá trị dân ca quan họ, cứu ca trù trong giai đoạn 2013-2030.
Như vậy, việc triển khai đề án tổng kiểm kê DSVH PVT là động thái bước
đầu nhằm cứu một số DSVH PVT Thủ đô trước nguy cơ mai một.
Theo: HNM