Hội nhập WTO, công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước và nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, là một trong số nguyên nhân dần
phá vỡ sự ổn định truyền thống của các làng nghề trong cả nước. Cùng trò chuyện
với TS. Nguyễn Thị Hồng (Trưởng khoa Văn hóa và phát triển- HVBCTT) để làm rõ
vấn đề trên.
TS. Nguyễn Thị Hồng
Thưa TS, là một giảng viên giảng dạy lâu năm
về vấn đề văn hóa Việt Nam, trong quá trình nghiên cứu, theo dõi và phân tích
tình hình phát triển, những tồn tại đáng kể của nền văn hóa Việt Nam lúc
bấy giờ, TS có đánh giá như thế nào về sự thay đổi của một số làng nghề truyền
thống ở Việt Nam?
Như các bạn đã biết, làng nghề truyền thống là
một bộ phận của nền văn hóa Việt Nam, là đại sứ đặc mệnh toàn quyền trong lĩnh
vực văn hóa phi vật thể của Việt Nam đối với cả thế giới, nó có vai trò cực kì
quan trọng, thể hiện sự sáng tạo của hoạt động Văn hóa Việt Nam. Mặc dù nó
không quyết định sự sống còn như làng thuần nông nhưng sản phẩm tạo ra lại mang
tính đặc thù của nền văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, hiện nay các làng nghề truyền
thống của Việt Nam đang đứng trước nguy cơ giảm sút đi và có thể nói là đã giảm
sút đi rất nhiều, giảm sút dần về quy mô hoạt động, chức năng, vai trò của nó,
đồng nghĩa với việc giảm sút và mất đi cái sắc thái văn hóa của dân tộc.
Theo TS, nguyên nhân nào dẫn đến những thay
đổi đó?
Thứ nhất, làng nghề truyền thống bao giờ cũng
tồn tại hình thức sản xuất mang tính thủ công, mà trong nền kinh tế thị trường,
sản phẩm mang tính chất thủ công là sản phẩm đơn nhất cho nên mang tính văn hóa
nhiều hơn là giá trị kinh tế, trong khi nền văn hóa Việt Nam bấy giờ đang dần
chuyển hướng theo kinh tế thị trường, lợi nhuận kinh tế nó va chạm với giá trị
văn hóa.
Để tạo ra một sản phẩm mang giá trị văn hóa thì đòi hỏi tính công phu
và khéo tay. Ví dụ như nghề thêu tay, rât công phu nhưng mất rất nhiều thời gian
nhưng giá trị bán ra chưa chắc đã bằng giá trị của sản phẩm thêu máy, hoặc ví
dụ như làng gốm Bầu Trúc đặc trưng của nó là làm xoay tay, lao động hoàn toàn
thủ công, tạo ra sản phẩm rất độc đáo, không một sản phẩm nào có thể lặp lại
yếu tố của sản phẩm nào cả, hoàn toàn mang tính cá thể. Những thứ như vậy thể
hiện rất rõ sự tài hoa, sự cẩn trọng, sự khéo léo. Nó gửi gắm trong đó những
quan niệm thầm mỹ, tư duy nghệ thuật. Tuy nhiên cứ duy trì phương thức sản xuất
truyền thống như thế thì cuộc sống về phương diện vật chất của người dân sẽ
không được đảm bảo vì thế nó không thực sự phù hợp với sự phát triển của nền
kinh tế thị trường như bây giờ.
Thứ hai, khi yếu tố Công nghiệp hóa hiện đại
hóa vào Việt Nam thì nó có một lực học rất lớn đối với sự phát triển các làng
nghề, nó làm xô lệch cả quy mô và tính chất sản xuất của các làng nghề.
Thứ ba, các sản phẩm thủ công hầu như không
đáp ứng đủ nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng, do bởi quá trình hội nhập
thế giới về văn hóa. Nó làm cho những sản phẩm công nghiệp ngày càng đa dạng,
phong phú và tinh tế, chất lượng phục vụ cũng cao hơn, hình thức bắt mắt hơn.
Cuối cùng, là do chính các yếu tố văn hóa nội
sinh ở các làng nghề. Bản thân các làng nghề chưa thực sự vặn mình lên để thay
đổi để cho phù hợp với những thay đổi của thời đại. cho nên các làng nghề
phải tìm cách nào đó để đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ của thị trường.
Làng nghề Việt Nam cần
có sự đầu tư hơn nữa (ảnh- internet)
Thưa TS, sự thay đổi, giảm sút của các làng
nghề truyền thống chúng ta đã thấy rõ, vậy theo TS để kìm hãm sự đi xuống
đó thì một phần trách nhiệm sẽ thuộc về ai?
Nói đến trách nhiệm, thì theo tôi, trước hết
các nghệ nhân của các làng nghề phải chú trọng trong việc gìn giữ và bảo tồn
tinh hoa của giá trị văn hóa trong các làng nghề. Đòi hỏi trách nhiệm cao, tâm
huyết, đam mê, nhận thức chứ không phải chỉ cái tài hoa của các nghệ nhân.
Bên cạnh đó Đảng và nhà nước phải có những
chính sách phù hợp, không những công nhận mà phải hỗ trợ, khuyến khích cho các
nghệ nhân, để họ có một môi trường làm việc chuyên nghiệp, đảm bảo về phương
diện kinh tế thì họ mới có cơ hội để trao truyền toàn bộ kinh nghiệm,
những tâm huyết đam mê của mình vào nghề, vào sản phẩm.
TS có đánh giá như thế nào về quan niệm: Làng
nghề là một môi trường rèn luyện, là một trường học đối với thế hệ trẻ ?
Đó là một quan niệm hoàn toàn đúng. Trong bối
cảnh xã hội hiện nay, khi mà đạo đức của con người đang dần dần bị tha hóa, vấn
đề giáo dục nhân cách của con người ngày càng được đề cao và chú trọng thì làng
nghề truyền thống Việt Nam là một trong những môi trường giáo dục tốt. Ở đó
giáo dục cho thế hệ trẻ lòng tự hào, tự tôn với các giá trị văn hóa truyền
thống.
Giáo dục những phẩm chất tốt đẹp của con người
Việt Nam đó là: cần cù, yêu lao động, sáng tạo, tình yêu đối với những giá trị
truyền thống. Giáo dục đạo lý uống nước nhớ nguồn, lòng tri ân đối với những
người lớn tuổi, những người đã có công khai sáng nghề, nghệ nhân gìn giữ được những
giá trị ấy, làm được như thế mới được gọi là gìn giữ những cái đặc sắc, hồn cốt
của văn hóa trong các làng nghề.
Người ta không quan niệm làng nghề tạo ra sản
phẩm mà làng nghề tạo ra linh hồn văn hóa, các giá trị chuẩn mực ứng xử, chuẩn
mực giao tiếp trong các yếu tố khác.
Theo TS, trong xu thế phát triển như hiện nay,
khơi dậy sức sống của làng nghề theo hướng nào thì hiệu quả ?
Khi Việt Nam gia nhập WTO, thì văn hóa
Việt Nam càng tiến sâu hơn trên con đường Hiện đại hóa, quốc tế hóa, tạo cơ hội
cho sự phát triển. Vì thế theo tôi nên lợi dụng nó để đầu tư và phát triển ngày
càng cao về chất lượng sản phẩm và dịch vụ làng nghề.
Cần có những kế hoạch cụ thể trong việc
nghiên cứu nhu cầu thị hiếu của thị trường quốc tế - nơi mà sản phẩm của mình
có cơ hội thâm nhập.
Tăng khả năng tiếp thị và quảng bá sản phẩm,
cũng như người ta thường nói “ Cau già, dao sắc vẫn ngon. Mẹ già ngọt miệng thì
con đắt chồng”. Chất lượng sản phẩm của mình không tốt lắm thì khả năng tiếp
thị cho hình ảnh của thương hiệu phải được tăng cường lên.
Mặt khác, Việt Nam cần có một chiến lược lâu
dài, đầu tư dài hạn, đòi hỏi sự kết hợp đồng bộ giữa các ban ngành, giữa các cơ
chế chính sách và giữa các bộ phận với nhau, như : nhà sản xuất, nhà doanh
nghiệp và nhà phân phối sản phẩm nhằm tạo điều kiện thật thuận lợi cho sản phẩm
làng nghề có được chỗ đứng vững chắc trên thị trường trong nước và quốc tế.
Xin trân trọng cảm ơn Tiến sĩ . Kính chúc Tiến
sĩ mạnh khỏe, gặp nhiều thành công trong quá trình nghiên cứu và giảng
dạy của mình!
Theo: cjc.edu.vn