Lễ
hội Gầu tào được người Mông tổ chức vào tháng Giêng hằng năm, nhưng
việc chuẩn bị phải được tiến hành từ cuối tháng Chạp với nghi lễ chặt
tre và dựng cây nêu. Điều đáng nói, trung tâm của Lễ hội Gầu tào là cây
nêu. Cây nêu được chọn từ cây tre, gọi theo tiếng Mông là “Sung lùng
trử”, vốn là từ gốc Hán, có nghĩa là cây Long Thượng, gồm một cây cao
khoảng 10 - 12 m, đường kính gốc khoảng 20 cm, gọi là “dìn sê” và một
cây thấp hơn (khoảng 7 - 8 m), đường kính gốc khoảng 6 - 7 cm gọi là
“dìn sông”. Cây nêu phải thẳng đứng, gióng đều, vỏ xanh bóng, ngọn cây
vươn về phía mặt trời mọc. Nghi lễ chặt tre diễn ra tại gốc cây tre được
chọn. Chủ lễ thắp một bó hương, đặt một sấp tiền mã ở gốc tre, rồi xòe ô
che đầu, đi vòng quanh cây nêu ngược chiều kim đồng hồ (những người
khác đi theo chủ lễ thành vòng tròn). Chủ lễ vừa đi, vừa hát bài hát
chặt cây nêu. Cứ được một vòng, chủ lễ lại vung dao chém nhẹ vào gốc cây
một nhát làm lý. Hết bài hát, người ta chặt cây tre sao cho phải đổ về
phía mặt trời mọc và không được để cho cây tre đổ hẳn xuống đất, vì vậy,
sẽ phải có vài thanh niên đỡ cây tre lên vai. Người ta tỉa cành tre chỉ
còn lại thân tre nhẵn nhụi. Trên ngọn tre, để nguyên cành lá, không tỉa.
Cây
tre được vác từ nơi chặt ra thẳng bãi hội. Khi vác tre, người ta phải
vác đằng gốc đi trước, ngọn đi sau. Dẫn đầu đoàn vác tre là chủ lễ, xòe ô
che đầu, hát bài vác cây nêu. Đoàn đi một mạch đến bãi hội, không nghỉ
dọc đường, đặc biệt là kiêng không để cây tre chạm đất khi chưa đến bãi hội.
Đến
bãi hội, người ta đào hố chôn cây tre. Hố đào phải tránh không được
trùng với các vị trí đã đào hố chôn cây nêu từ những năm trước. Ông chủ
lễ buộc lên ngọn cây nêu một dải vải lanh màu đen và một dải vải lanh
màu đỏ, một bầu rượu, 3 bông lúa nếp và một túm cây trồng “sưi”, rồi mọi
người cùng dựng cây nêu, ngọn nêu phải quay về hướng mặt trời mọc.
Lễ
cúng bên cây nêu được diễn ra vào buổi sáng hôm đó. Lễ vật gồm một con
gà, một chai rượu, một gói cơm. Chủ lễ thắp hương, đốt tiền mã, cúng báo
thần linh biết việc gia đình dựng cây nêu, tổ chức Gầu tào tạ ơn như
lời hứa, rồi mọi người cùng hưởng lễ dưới chân cây nêu.
Ngày
chính hội thường bắt đầu từ mùng 2 đến mùng 4 tết, tùy theo tuổi của
gia chủ. Sau nghi lễ cúng bên cây nêu, ông chủ lễ tuyên bố mở màn hội,
mọi người tham gia trình diễn và thưởng thức các trò chơi, gồm múa khèn,
múa võ. Riêng những đôi trai gái thường say sưa với màn hát hội Chù Gầu
tào.
Cuộc
vui kéo dài đến tối. Khách phương xa có thể về nghỉ tại nhà gia chủ để
hôm sau tiếp tục cuộc vui. Đêm hôm ấy, chủ khách thường tổ chức hát đối
đáp nam, nữ thâu đêm.
Cuộc
vui cứ thế tiếp diễn liên tục trong ba ngày. Chiều ngày thứ ba, chủ lễ
hạ cây nêu. Cây nêu được vác về nhà gia chủ. Nghi lễ đón cây nêu diễn ra
tại cửa nhà. Chủ lễ đứng ngoài cửa, tay cầm chai rượu treo trên cây nêu
và một mẹt thóc lấy từ ba bông lúa treo trên cây nêu tượng trưng cho
việc mang phúc, lộc về cho gia đình. Hai thanh niên vác đoạn gốc tre dài
bằng chiều dài chiếc giường của người Mông, đứng sau chủ lễ. Gia chủ ở
trong nhà rót hai bát rượu chờ sẵn. Cửa nhà đóng chặt. Chủ lễ hát bài
mang cây nêu về. Chủ nhà hát bài đón nhận cây nêu, rồi mở toang hai cánh
cửa. Chủ lễ đổ rượu, vãi gạo vào trong nhà. Chủ nhà mời chủ lễ uống
rượu, rồi trao cho chủ lễ một vuông giấy đỏ, trong có chút tiền để tạ
ơn. Chủ lễ trao lại cho gia đình dải vải lanh. Hai thanh niên mang đoạn
gốc tre vào giao cho gia chủ. Đoạn gốc tre sau đó sẽ được chủ nhà dùng
làm giát giường. Dải vải lanh được dùng để may trang phục cho đứa trẻ
hoặc cho người ốm, do hứa làm Gầu tào mới khỏi.
Lễ
hội Gầu tào là lễ hội lớn nhất và cũng là lễ hội có quy mô cộng đồng
duy nhất của người Mông, gắn liền với niềm tin của người Mông về sự ấm
no, hạnh phúc. Lễ hội Gầu tào là môi trường nuôi dưỡng văn hóa, văn nghệ
dân gian Mông, góp phần gắn kết khối đoàn kết cộng đồng người Mông./.
Theo: Tin Tức Du Lịch