So với nhiều đô
thị phát triển trên thế giới, niềm tự hào và sự hấp dẫn của TPHCM không phải là
các công trình hạ tầng - văn hóa đương đại mà là giá trị hơn 300 năm phát
triển. Vậy nhưng, những dấu tích ấy đang bị thay thế bằng các công trình hiện
đại.
Trung tâm lịch sử biến dạng
Nhiều di tích lịch sử - văn hóa -
kiến trúc ở TPHCM bị “xóa sổ” để nhường chỗ cho các công trình hiện đại, trong
khi những công trình hiện đại lại “khoác” cho mình một vẻ cổ xưa lạc điệu.
Khu lõi trung tâm đô thị cũ gồm các
quận 1, 3, 5... được xem là trung tâm lịch sử của TPHCM vì đây là nơi khởi điểm
của sự phát triển, quy tụ nhiều công trình mang dấu tích lịch sử Việt Nam . Tuy nhiên,
quá trình đô thị hóa nhanh chóng, nhiều dự án đua nhau mọc lên khiến khu vực
này bị tổn thương nhiều nhất. Rất nhiều di tích lịch sử giờ chỉ còn trong sử
sách.
Nhà hát TPHCM hiện như tổ mối đứng cạnh những gã khổng lồ.
Ảnh: TẤN THẠNH
“Hồn vía” lên mây
Năm 1993, lần đầu tiên TPHCM thực
hiện chương trình bảo tồn cảnh quan kiến trúc đô thị. Sau 5 năm nghiên cứu,
chương trình đã đề xuất danh mục 108 đối tượng bảo tồn cảnh quan kiến trúc trên
địa bàn TP. Tuy nhiên, do TP không đưa ra được quy chế và phương án bảo tồn nên
nhiều công trình đã bị “xóa sổ” khi thực hiện một số dự án.
Theo đánh giá của TS-kiến trúc sư (KTS) Lê Quang Ninh, chủ
nhiệm chương trình nghiên cứu, hiện chỉ còn khoảng 70% trong danh mục 108 công
trình đã được đề xuất. Tuy nhiên, giới kiến trúc, khảo cổ cho rằng TS Ninh đang
cố lạc quan để khỏi chạnh lòng vì thực tế còn ít hơn con số 70%.
Dự án nâng cấp, cải tạo tuyến đường Nguyễn Hữu Cảnh đã phá
bỏ cầu bắc qua Thảo Cầm Viên, được đánh giá là đẹp không kém các cầu bắc qua
sông Seine nổi tiếng của Pháp. Cầu Mống, nhà đèn Chợ Quán và hàng loạt biệt thự
cổ được xem là “hồn nơi chốn” của TP cũng không được bảo vệ trước dự án đại lộ
Đông Tây...
Trong khi đó, cụm cảnh quan Nhà
khách Chính phủ tại số 1 Lý Thái Tổ (quận 10) đang được Bộ Tài chính “rao bán”
cho các nhà đầu tư. Công trình này vốn
mang dấu ấn của cả một quá trình phát triển kiến trúc Sài Gòn trước năm 1975
vừa là mảng xanh điều tiết cho các quận 1, 3, 5 và 10.
Hỗn loạn thị giác
Nhiều công trình di tích tuy không
bị tháo dỡ nhường mặt bằng cho dự án nhưng lại gặp phải những tình huống bi đát
khác. KTS Nguyễn Ngọc Dũng chỉ ra những công trình cao tầng xây dựng quanh nhà
thờ Đức Bà được yêu cầu chóp mái cho giống và “hài hòa” với nhà thờ... Kết quả
là có một “rừng” chóp mái vây quanh nhà thờ Đức Bà. Tương tự, hàng loạt công
trình có chóp tạo vòm vây quanh Nhà hát TPHCM, biến nhà hát này giống như tổ
mối đứng cạnh những gã khổng lồ.
Theo khảo sát của KTS Phạm Phú Cường, từ năm 1991 đến nay,
hơn 100 công trình từ 15 tầng trở lên được thỏa thuận chỉ tiêu quy hoạch kiến
trúc trên địa bàn 3 quận 1, 3 và 4, đến nay không dưới 50 công trình trong số đó
đã xây dựng hoàn tất.
Quá trình xen cấy cao ốc đã làm biến đổi cơ bản các yếu tố
cấu thành hình ảnh đô thị đặc trưng, phá vỡ mối liên hệ tổng thể về không gian
di sản đô thị. Vì thế, nó không mang đến một chất lượng tốt hơn cho cảnh quan đô
thị biệt thự cũ; ngược lại, còn tạo nên sự pha trộn khập khiễng, thậm chí có
những trường hợp tương phản gay gắt giữa cũ - mới, gây nên hỗn loạn về thị
giác.
Cho dù phạm vi các khu vực đô thị
mang tính chất bảo tồn đã được xác định rõ trong nội dung phê duyệt điều chỉnh
quy hoạch chung TP đến năm 2025 nhưng việc xác định các hướng đi căn bản để
thực hiện bảo tồn di sản đô thị vẫn đang còn bỏ ngỏ. Bởi lẽ, TP đang thiếu vắng
các nội dung để thể chế hóa bảo tồn thành một công đoạn của quy hoạch, thiết kế
đô thị. Vì thế, hoạt động bảo tồn di sản đô thị dường như mới chỉ triển khai…
trên giấy, dẫn đến tình trạng phát triển thiếu bản sắc của cả một khu vực trung
tâm đô thị.
Vừa qua, TP còn giới thiệu thêm 20
khu “đất vàng” diện tích 50 ha chủ yếu thuộc khu trung tâm quận 1. Chỉ tiêu quy
hoạch kiến trúc dành cho các công trình này cao 40 - 45 tầng, thậm chí 65 tầng.
Hình hài trung tâm lịch sử sẽ còn diễn biến phức tạp hơn nếu không có sự điều
chỉnh kịp thời của nhà quản lý cũng như phản biện xã hội.
TS-KTS Ngô Viết Nam Sơn dự đoán với
tốc độ “tàn phá” di sản như hiện nay, chỉ 5 năm nữa, khu vực trung tâm lịch sử
của TPHCM sẽ teo lại còn rất nhỏ.
UBND TPHCM đang xem xét đồ án quy
hoạch khu trung tâm hiện hữu mở rộng có diện tích 930 ha do Công ty Nikken
Sekkei tư vấn, trong đó khoanh vùng khu trung tâm văn hóa lịch sử với diện tích
212 ha, lấy đường Lê Duẩn làm trục tâm. Quy hoạch này được phê duyệt sẽ là cơ
sở cho việc bảo vệ khu trung tâm di sản.
Nguồn: Người Lao Động