Chiếc
váy truyền thống của phụ nữ Mường có thiết kế khá dài, được mặc từ nách
xuống gần mắt cá chân và may bó sát vào cơ thể. Chất liệu may váy là
vải thâm hay vải nhuộm màu đen, lấy từ nhựa tự nhiên của các cây, quả,
lá trên rừng. Chiếc váy được chia ra làm hai phần chính là phần đầu hay
còn gọi là cạp váy (tính từ hông lên) và thân váy (từ hông xuống mắt cá
chân). Tuy chiếc váy truyền thống của phụ nữ Mường khiêm tốn, nền nã,
kín đáo và không có màu sắc chói lọi rực rỡ như của người Dao hay người
Cao Lan, nhưng vẫn có những nét đặc trưng.
Nguồn: cinet
|
Điểm nổi bật
và đẹp nhất trên váy truyền thống của phụ nữ Mường chính là phần cạp
váy. Dù chỉ chiếm tỷ lệ khoảng 30% của toàn bộ chiếc váy nhưng cạp váy
được dệt theo ba phần khác nhau, được gọi là Rang trên, Rang dưới và
Cao, sau đó can lại. Hoa văn trên mỗi phần được trang trí khác nhau và
đây cũng sự phân biệt của mỗi phần. Thông thường, cạp váy truyền thống
của phụ nữ Mường được trang trí khoảng 37 mô típ hoa văn khác nhau,
trong đó có gần 25 mô típ hoa văn hình động vật. Phần Rang trên có trang
trí hoa văn hình học (hình thoi hoặc hình vuông), chiều rộng gần 20cm,
màu sắc chủ yếu là đen và trắng. Ở phần Rang dưới được dệt với màu đỏ và
vàng nổi trên nền đen với hoa văn hình động vật như rồng, hươu (có hươu
đứng và hươu quỳ), công, phượng..., có các dải ngăn cách bằng hoa văn
hình chong chóng. Phần cuối cùng của cạp váy rộng 10 - 15cm, dệt các sọc
màu to nhỏ khác nhau và có hoa văn hình học hoặc hình cây cách điệu.
Ngoài các phần trên thì cạp váy truyền thống của phụ nữ Mường còn được
trang trí nhiều hoa văn theo mô típ của trống đồng Đông Sơn.
Việc
trang trí hoa văn trên cạp váy cho thấy quá trình lao động kỹ thuật
công phu và tài năng của các cô gái Mường. Kỹ thuật đó bắt đầu từ khung
cửi có thiết kế khá đặc biệt so với các khung cửi khác để khi dệt cạp
váy với nhiều “co” (go) và được nhiều mẫu hoa văn hơn. Cách dệt cũng
phức tạp, đòi hỏi người dệt phải thật sự khéo tay và có kinh nghiệm. Kỹ
thuật nhuộm sợi vải cũng công phu, để tạo ra được màu sắc đẹp, bền, chủ
đạo là các gam màu trắng, đen, đỏ, vàng, xanh. Bên cạnh đó, người dệt
cũng phải thể hiện sự khéo léo trong cách bố cục các mô típ hoa văn ở
từng Rang sao cho hợp lý. Việc sắp xếp vị trí của từng loại hình, động
vật trang trí ở mỗi Rang vừa phải đẹp mắt, vừa để hình nọ hỗ trợ làm nổi
bật hình kia mà không phá bố cục chung...
Phụ
nữ Mường tự hào với chiếc váy truyền thống của mình. Họ thường mặc
trong các dịp lễ, hội, ngày tết, phường bùa. Nói về việc mặc trang phục
truyền thống, bà Hồ Tư ở phường Chăm Mát, TP Hòa Bình, người đã tham gia
phường bùa hơn 10 năm cho biết: “Đầu năm chúng tôi thường đem chiêng đi
khắp các nhà trong bản, đánh lên những bản chiêng chúc phúc, cầu cho
gia chủ một năm mùa màng bội thu và nhiều may mắn. Điều không thể tách
rời đối với mỗi phường bùa là trang phục truyền thống, vì nó không chỉ
thể hiện vẻ đẹp của phụ nữ Mường khi khoác lên mình bộ trang phục đặc
trưng của dân tộc mình, mà đó còn là văn hóa của chúng tôi”.
Nhận
xét về họa tiết hoa văn trên váy phụ nữ Mường truyền thống, nhà nghiên
cứu Nguyễn Đức Từ Chi cho rằng: “Cạp váy - nó chính là nơi duy nhất
người Mường chọn để làm nghệ thuật tạo hình. Họ không khắc lên gỗ, lên
đá, lên đồ gốm, lên kim loại, không tạc tượng gỗ, tượng đá, không nặn
tượng đất, không đúc tượng đồng mà họ dệt cái quan niệm thẩm mỹ của mình
lên cạp váy phụ nữ”.