Người
M’nông gồm nhiều nhóm cư trú trên địa bàn Nam Tây Nguyên, có trang
phục, trang sức truyền thống khá phong phú về kiểu loại và chất liệu.
Đối
với đàn ông, trang phục truyền thống là khố và áo choàng quấn. Khố có
ba loại: khố trắng, khố đen và khố hoa. Riêng khố trắng cũng có 2 loại:
khố dệt bằng sợi vỏ cây, gọi là troi djăr và khố dệt bằng chỉ trắng, gọi
là troi bok; chiếc khố này chỉ dài từ một đến hai vòng lưng, là trang
phục của người nghèo. Khố đen dệt bằng chỉ màu đen, có dệt hoa văn ở hai
đầu khố, cuối đầu khố se thành chùm sợi; chiếc khố này dài từ 3 đến 5
vòng lưng, là trang phục của người bình thường.
Khố
hoa dệt bằng chỉ đen, hai đầu có dệt hoa văn, phía cuối hai đầu khố có
kết hoa bạc hoặc đồng, hay hạt cườm màu ngũ sắc; chiếc khố này gọi là
troi nhong, dài từ 5 đến 7 vòng lưng là trang phục của người giàu sang.
Ở
các đuôi khố còn treo nhiều chiếc lục lạc nhỏ gọi là rlêm và vài chiếc
lục lạc to gọi là ryu. Người M’nông Gar có loại khố nghi lễ quý hiếm,
được trang trí bằng hạt ý dĩ, được mặc trong những nghi lễ quan trọng và
loại khố ngắn, có chiều ngang rất hẹp gọi là suu ntêeng, được treo trên
cột lễ hiến sinh, dệt bằng sợi bông, hoa văn dệt bằng các sợi bổ sung,
sợi ngang se săn và chạy suốt chiều rộng của khổ vải.
Chiếc
áo choàng quấn gọi là áo r’hăp, được làm bằng vải. Áo r’hăp chỉ cần xếp
vải thành vài ba lớp theo chiều dài, sau đó choàng từ sau lưng qua lồng
ngực, đưa lên hai vai hai mối vải rồi nhét sau lưng. Người ta choàng
tấm áo này khi đi dự lễ hội hoặc lúc đi họp để bàn bạc hoặc đấu tranh vụ
việc gì.
Khi
đi đánh nhau cũng cần r’hăp, vì nơi lồng ngực có nhiều lớp vải che
chắn. Khi địch thủ bắn ná hoặc phóng lao, lồng ngực và quả tim đã được
bảo vệ bằng nhiều lớp vải. Nếu mũi tên và lưỡi lao của kẻ thù có trúng
ngay lồng ngực cũng không vào đến quả tim được.
Người
mặc r’hăp cũng tăng vẻ oai hùng, khiến cho mọi người kính trọng, khiến
cho đối thủ khiếp sợ. Trang phục r’hăp chỉ phù hợp với các chủ làng hoặc
các già làng, tộc trưởng, còn những cụ già bình thường và những thanh
niên trẻ tuổi mặc trang phục r’hăp không phù hợp, trừ những thanh niên
tiến bộ, ăn nói lưu loát, có uy tín với bon làng, được bon làng tôn
vinh, thay mặt bon làng đứng ra đấu tranh và giải quyết vụ việc gì, lúc
đó người thanh niên đó mới được mặc trang phục r’hăp.
Đối
với phụ nữ, ngày xưa, phụ nữ M’nông để ngực trần, nửa phần dưới mặc
váy. Có hai loại váy: váy dệt bằng sợi vỏ cây gọi là nah djăr, váy dệt
bằng chỉ bông vải gọi là nah rnỗ. Tấm váy dệt có thêu hoa văn gọi là nah
nrang. Phụ nữ mặc váy từ rốn xuống đến phía dưới đầu gối vừa giáp vòng
chân chứ không che lấp vòng chân. Người nào không đeo vòng chân thì mặc
váy xuống đến gót chân. Để giữ váy cho chặt, nơi lưng váy có buộc dây
lưng, dây lưng của phụ nữ thắt bằng dây lạc hoặc dây đồng, có treo những
lục lạc nhỏ quanh háng xen kẽ với những bông hoa bằng bạc.
Về
trang sức, món trang sức không thể thiếu của đàn ông là dây buộc trên
núm tóc. Người ta dùng chỉ len đỏ dài độ một gang tay xếp làm đôi, kết
nhiều núm chỉ đỏ, chỉ trắng thành một xâu gọi là nka sut. Trên đầu quấn
tấm vải đen gọi là rbay. Phía dưới rbay còn cài thêm hạt cườm màu kết
trên miếng vải dệt hoa, gọi là ntêng. Ngày xưa, một chiếc ntêng trị giá 1
con lợn mẹ nên chỉ những người chủ làng và các già làng, các tộc trưởng
mới cần quấn ntêng cho oai. Người ta bới tóc cài hoa khi nào có lễ hội
hoặc khi dự họp bàn. Những ngày bình thường và lúc đi lao động người ta
chỉ quấn tóc bằng cái lược sừng trâu có mạ chỉ hoặc mạ bạc.
Nữ
trang đeo tai của phụ nữ gồm có: bông đeo tai bằng gỗ (mlo tôr si),
bông đeo tai bằng ống tre nứa cắt ngắn (mlo tôr nkar), bông đeo tai bằng
ngà voi (mlo tôr la), bông đeo tai làm bằng bạc hoặc bằng chì (nrăk
păch pêl), hoa tai thắt bằng đồng hoặc vàng (păch pêl). Vòng đeo tai khá
rộng, phía dưới treo một đôi hoa bằng đồng hoặc bằng vàng bạc và dưới
cùng treo vài chiếc lục lạc nhỏ, khi ngẩng đầu lên, những xâu lục lạc sà
xuống chạm đến ngực. Lối phục sức này ta thường gọi là tục “căng tai”.
Đặc
biệt nhất là hai ống chân của phụ nữ đeo hai chiếc vòng xoắn quấn bằng
dây đồng từ mắt cá lên đến đầu gối, phía trên có đeo thêm mỗi bên một
chiếc vòng. Khi đi chiếc vòng chạm vào nhau kêu thành tiếng nhạc leng
keng. Tay phụ nữ không đeo vòng dài, chỉ đeo những vòng chiếc từ một cái
cho đến nhiều chiếc tuỳ ý thích của từng người. Chiếc vòng tay của phụ
nữ lấy ra dễ dàng, muốn đeo hoặc tháo lúc nào cũng được. Ngón tay của
phụ nữ chỉ đeo đôi ba chiếc nhẫn bằng bạc, bằng đồng hoặc bằng sừng
trâu, ngà voi. Theo: Báo Làng Việt |