Ở ta, họa sĩ thường theo đuổi nhiều
chất liệu từ lụa sang sơn dầu, sơn mài… mỗi thứ thử một tí. Còn tranh
khắc thì quá hiếm người theo, và chung thủy với nó lại càng hiếm… Vậy mà
Trần Nguyên Đán lại chỉ tần tảo với tranh khắc gỗ như lão nông trên
đồng, chung thủy với khắc gỗ như duyên tình của một mối tơ duyên tiền
định!
Lần đầu gặp Trần Nguyên Đán, tôi không nhớ là lúc nào, nhưng chắc là ở
Bảo tàng Mỹ thuật, nơi ông gửi hết cuộc đời làm công chức của mình, bắt
đầu từ một họa sĩ nghiệp vụ đến lúc nghỉ hưu trong vai trò Phó giám
đốc.
Ngoại hình của ông giống một người lao động chân tay, một
bác thợ mộc hơn là một họa sĩ. Trong giao tiếp ông để lại cho người ta
cảm giác chân thành đến chân tơ kẽ tóc trong từng câu chuyện.
Đó
là câu chuyện của những nông phu cần cù và thạo việc! Không thấy có
thuật ngữ nghề nghiệp nào lảng vảng quanh câu chuyện, không lẫn một
tiếng Anh tiếng Pháp khi nói về nghề, ông cũng không nói đến những thủ
thuật, kỹ thuật mà một người nên danh họa sĩ nào cũng có.
Đã có
thời gian dài xem tranh Trần Nguyên Đán tôi cảm thấy hầu như ông không
thay đổi gì. Vẫn con trâu với đứa trẻ, cô ba quan họ lấp ló sau không
gian chùa chiền ngày hội. Xem tranh ông người ta thấy đồng quê thanh
bình, đến chiến tranh chỉ hiện ra cái mũ rơm là cao nhất. Còn con mèo
thì luôn liên tưởng đến Đám cưới chuột, hay Quan trạng vinh quy.
Một bức tranh khắc gỗ của họa sĩ Trần Nguyên Đán
Ông
là một trong số ít các họa sĩ không biết giận và không to tiếng với ai
bao giờ. Cái lành tính ấy nó lặn vào trong tranh ông thành thứ quả ngọt
cho cảm xúc dẫn đến người xem những tình cảm mát lành!
Hằng năm,
có những triển lãm chung ông lại góp một bức tranh, có lúc tôi đã nghĩ
trong ngôi nhà của ông không còn gì đặc biệt, nhưng rồi sau lần vào
trường Huế giảng dạy và mấy chuyến đi Hội An tôi bắt đầu thấy những
tranh to hằng mét vuông xuất hiện. Lúc này mới biết ông in trên giấy,
trên vải và cả toan vẽ.
Ông không chỉ khắc trên gỗ mà ông khắc cả
trên các-tông, bìa giấy và đục trên ván ép những tranh khuôn khổ lớn mà
gỗ ghép không thể có được. Lúc này, cái nghề ông học, tranh hoành tráng
đã bước vào khắc gỗ của ông với hình ảnh đồng hiện.
Từ lối
miêu tả dày dịt tự nhiên, Trần Nguyên Đán đã bắt đầu lưu ý đến những
khoảng trống lớn trên tranh, khiến cho tranh ông trở nên phóng khoáng
thuận mắt.
Trong những họa sĩ đồ họa, có lẽ ông là người duy nhất
có kỹ thuật đi móng, sục vê cần cù nhất và ít dùng dao trổ, khi in
không mấy khi để tâm đến những ma-che, những cái sót của nét khắc. Ông
hầu như không thay đổi gì về kĩ thuật dùng dao, vê, móng trong suốt một
đời sáng tác. Đôi khi thấy ông không có téc-ních, một thủ thuật riêng
biệt của họa sĩ hình thành trong quá trình sáng tác.
Vậy mà
những câu chuyện thủ thỉ của ông phơi bày trên tranh cứ dắt người ta đi
trong hồn hậu yêu thương. Tranh ông như lời kể chuyện quê hương. Con
trâu, đứa trẻ, thôn nữ, gái hội và những phong cảnh miền quê ấm áp yêu
thương cứ dần dà hiện ra ở từng nhát xúc trên gỗ của ông.
Ông
cứ lặng lẽ mải miết với ván gỗ và tờ in suốt những thời gian rảnh rỗi
như con kiến tha mồi, và hôm nay ông có cả một cơ ngơi tranh khắc sang
trọng và độc đáo.
Và hôm nay, ông đúng là một cây đa bề thế trong làng tranh khắc Việt Nam.
Tôi
chúc mừng nhà sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa đã mua sưu tập được trọn bộ
ván gỗ còn lại của ông. Ông thật hạnh phúc, là họa sĩ được sưu tập toàn
bộ tranh ở tuổi 70, khi sự nghiệp sáng tác chưa dừng.
Vào
lúc 17h30 ngày 21/3/2016 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ khai mạc
triển lãm Nét khắc từ truyền thống đến hiện đại của họa sĩ Trần Nguyên
Đán.
Triển lãm sẽ giới thiệu bộ sưu tập tranh
khắc gỗ và mộc bản - những tác phẩm được Trần Nguyên Đán thực hiện
trong 45 năm qua (từ năm 1970 đến 2015). Triển lãm kéo dài đến hết ngày
27/3.
Theo thethaovanhoa.vn