Ai cho rằng
gấp giấy chỉ là trò chơi con trẻ, chắc sẽ đôi phần ngỡ ngàng trước nghệ thuật
gấp giấy đỉnh cao Việt Nam.
Vài nghệ nhân Việt có sách
xuất bản ở nước ngoài, được mời ra nước ngoài dạy gấp giấy. Họ cũng thường làm
việc với khách hàng nước ngoài và có thể sống tốt chỉ bằng gấp giấy. Có nghiên
cứu chỉ ra rằng, gấp giấy giúp phát triển não bộ và tư duy cho trẻ nhỏ. Có lẽ
vì thế mà hồi bé ai cũng từng gấp hạc, gấp thuyền… nhưng rồi nhanh chóng bỏ tờ
giấy qua một bên. Vậy với những người thủy chung gấp giấy thì sao?
Dấn thân
Tại phòng sinh hoạt CLB Gấp
giấy Hà Nội ở Cung Văn hóa Hữu nghị, Nguyễn Hùng Cường cho tôi xem cả thùng
sách gấp giấy. Trong đó, có hai tuyển tập các tác phẩm Việt Nam xuất bản
tại Pháp, cỡ A4 bề thế không kém sách ngoại. Nhuận bút chia đều cho chừng hai
chục tác giả. Cuốn đầu tiên ra mắt 2011, nhóm phải rậm rịch từ 2008. Cuốn thứ
hai chỉ mất một năm. Cuốn thứ ba còn phải chờ một thế hệ gấp giấy mới. Vì mỗi
lứa sinh viên ra trường, CLB lại vợi thành viên. Mỗi buổi sinh hoạt hàng tuần,
CLB thu hút 12-15 thành viên tuổi từ thiếu nhi đến mới tốt nghiệp ĐH, thường
chỉ có 1-2 nữ. Như vậy ít nhất một nửa thành viên nữ đã “thuộc về” Cường vì anh
vừa cưới vợ cùng CLB.
Sư tử và gà trống của Hoàng Tiến Quyết đều gấp từ giấy
dó. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
Hội Gấp giấy Việt Nam (Vietnam
Origami Group- VOG) thành lập 2005 được đánh giá là phát triển nhanh trên thế
giới. Một trong những lý do theo Cường: “Bản quyền mình không chặt lắm.
Photocopy, down-load các kiểu làm cho kỹ thuật gấp phát triển nhanh, các nước
khác chậm hơn. Tất nhiên vẫn không thể bằng Nhật. Những mẫu với ta là phức tạp
thì học sinh Nhật lớp 5 đã gấp được”. Hiện nhiều người thường gấp theo các clip
hướng dẫn trên YouTube nhưng không phải nguồn nào đưa lên đây cũng chính chủ
hoặc xin phép chủ nhân. “Nước ngoài biết mình xâm phạm bản quyền tràn lan, họ
vẫn lên án”- theo Cường.
Dạo trước, ít ai để ý tác
giả sách dạy gấp giấy ở Việt Nam.
Năm rồi lần đầu tiên có sách dạy gấp giấy mà tất cả các mẫu do chính tác giả sáng tác. Đó là Thế giới đại dương của Nguyễn Tú Tuấn ở
TPHCM. Tuấn, thế hệ 7X là thành viên đầu tiên của VOG ra sách riêng. Nguyễn Hùng
Cường và Hoàng Tiến Quyết- hai đại diện nổi bật của Hà Nội đều ở ngưỡng “tam
thập nhi lập”, xác định gấp giấy là sự nghiệp cả đời.
Bản sắc?
“Quyết mềm mại còn Cường
rất phức tạp, tôi chỉ đơn giản thôi,” Nguyễn Tú Tuấn cho hay. Anh thích được
thách đố một thứ gì đó để sau 10-15 phút có ngay sản phẩm. Thậm chí có mẫu anh
hoàn thiện sau 30 giây. Chẳng hạn một mẩu giấy dài uốn mấy đường thành con rắn
hay cô gái... “Những mẫu đó mình làm mình thích thôi, còn ra sách phải làm mẫu
bắt mắt nhưng dễ hiểu- để người ta phải gấp được”, Tuấn cho hay.
Quyết và Cường mỗi khi công
cán nước ngoài hay đem giấy dó tặng đồng nghiệp. Nhiều người thích và hỏi chỗ
mua. Nhưng sản lượng giấy này ít, chẳng đủ bán ra nước ngoài. Chất lượng cũng
giậm chân tại chỗ, không đảm bảo bằng giấy washi (nghe nói còn có sau, và do
người Nhật ứng dụng cách làm giấy dó của Việt Nam) hay hanji của Hàn Quốc.
Theo cảm nhận của Quyết thì
giấy dó có độ dai nhưng vẫn mềm mại: “Giấy dó chất lượng tốt nhưng nhu cầu thị
trường ít nên mai một nhiều. Washi làm thủ công hoàn toàn còn trong dó có pha
cả giấy công nghiệp, cho nên có cảm giác bở
hơn chút.”
Theo Cường, giấy dó đòi hỏi
nhiều công đoạn xử lý tiền kỳ hơn. Vì quá mềm nên trước khi gấp, nó cần được
quết thêm lớp keo. Nó cũng chỉ có hai màu (vàng tự nhiên và trắng do tẩy) nên
khi cần màu khác, người gấp phải tự tạo. Nhưng cũng chính vì thế mà có thể tùy
ý lựa màu độc đáo. Ở Việt Nam,
giấy dó tất nhiên rẻ hơn, dễ kiếm hơn so với giấy ngoại, hiệu quả cũng ngang
ngửa.
Hiện dân gấp giấy chỉ xài
loại giấy dó đại trà vẫn dùng để làm nội thất, chao đèn... “Người làm giấy dó
không xác định làm giấy chất lượng cao hơn. Giấy thường họ bán đủ sống rồi.
Giấy kia làm mất công mà lại ít người mua (dù giá gấp mấy chục lần) nên các bác
ngại,” Cường cho hay.
Giấy trả ơn
Cường bắt đầu gấp giấy từ
hồi tiểu học. Sau khi gấp hết quyển hướng dẫn, năm lớp 5, cậu đành tự nghĩ mẫu
mới. Cường tự thấy điểm chung của những người gấp giấy từ bé như mình là hướng
nội và đoán chắc: “Nếu ai hoạt bát hướng ngoại hẳn là vào nghề muộn.”
Vừa bảo vệ luận văn Thạc sĩ
ở ĐH Kinh tế Quốc dân, giờ là lúc Quyết toàn tâm toàn ý cho origami. Cường và
Quyết đều từng được Nhật mời sang dự đại hội gấp giấy quốc gia. Lưu ý rằng, mỗi
kỳ họ chỉ mời (và đài thọ) 1-2 khách nước ngoài. Còn lại vẫn được tham dự thoải
mái với điều kiện tự trang trải.
Thảng hoặc lắm khi Quyết
hay Cường nhận được đơn đặt hàng trong nước. Ở Việt Nam gấp giấy được trả theo ngày
công như lao động phổ thông. Tuy nhiên một năm họ chỉ cần 2-3 hợp đồng với nước
ngoài (thường liên quan đến quảng cáo) cũng tạm đủ sống. Mà có khi khách hàng
chỉ yêu cầu gửi ảnh chụp tác phẩm. Ngoài ra, tác giả ngồi ở Việt Nam có thể vẫn
bán được tác phẩm tại các triển lãm nước ngoài. Được biết, giá của một tác phẩm
gấp giấy khoảng 500-1.000USD.
Tuy nhiên, để có một mẫu
mới, họ phải đầu tư 1-3 tháng, chủ yếu là thời gian nuôi ý tưởng. Cũng có khi
đang gấp thấy tác phẩm bị ảnh hưởng người khác, Quyết bỏ đấy. Chừng vài
tháng/năm sau mới quay lại hoàn thiện theo cách của riêng mình.
Tuấn từng làm marketing cho
một tập đoàn lớn nhưng đang nghỉ, dành thời gian cho gấp giấy. Sau Thế giới đại dương, anh lên chủ đề cho 6
cuốn dạy gấp giấy tiếp theo. Anh hồ hởi thông báo: “Mỗi nước có thể bán bản
quyền sách một lần. Vấn đề là tiếp thị. Làm 5-7 cuốn người ta biết, mình bán
được là sống thoải mái rồi!”
Liệu có một phong cách gấp
giấy Việt Nam?
Cường trả lời: “Không quan trọng lắm, vì gấp giấy Việt Nam đang trong
quá trình phát triển. Để phong cách cá nhân tự do phát triển đã. Các nước cũng
không có phong cách riêng.” Tuy nhiên, cũng có thể nhìn thấy nét Việt ở những
mẫu gấp giấy vũ nữ trong điệu múa cổ, tượng Phật nghìn mắt nghìn tay… Nhất là chất
liệu giấy dó- riêng Việt Nam
có.
Theo: tienphong.vn