Ở một góc làng tranh Đông Hồ (thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành,
tỉnh Bắc Ninh) bây giờ vẫn có người ngày nối ngày mải mê với nét vẽ
ngày xưa. Đó là bà Nguyễn Thị Oanh, người vừa mới được phong tặng danh
hiệu “Nghệ nhân làng nghề Việt Nam”- cũng là nữ nghệ nhân đầu tiên ở
làng.
Một đời gắn bó
Làng tranh Đông Hồ cuối năm luôn tất bật
cho những chuyến hàng đi xa, nhà nào cũng đầy ắp hàng. Ô tô rầm rập ra
vào, khác hẳn thời của những con đò chở hàng khua nước bến sông. Nhưng
hàng bây giờ không còn là những kiện tranh “màu dân tộc sáng bừng trên
giấy điệp” nữa mà chủ yếu là các mặt hàng vàng mã dành cho việc tâm
linh. Trong cái không khí rộn rịp bán mua đó, ở một góc làng Đông Hồ vẫn
có người ngày nối ngày mải mê với nét vẽ ngày xưa, đó là nghệ nhân
Nguyễn Thị Oanh.
Bà Oanh sinh năm Canh Tý (1960), nay mới ngoài 50 tuổi mà đã có hơn 40
năm gắn bó với nghề tranh dân gian Đông Hồ. Thời nhỏ, cô bé Oanh học
theo nét vẽ của mẹ, rồi trở thành lao động phụ của tổ sản xuất tranh của
làng. Những bộ tranh ăn khách bấy giờ như “Tứ bình”, “Tứ quý”, “Tố nữ”,
“Thạch Sanh”, “Kiều”, “Anh hùng dân tộc”… được in nét chính, sau đó thợ
tranh dùng bút lông vẽ vờn màu hoàn chỉnh, cách sản xuất kết hợp in
tranh với vẽ thủ công. Chỉ những bộ tranh vuông đề tài cổ mới in màu
trên nền điệp, cũng những bộ tranh này nếu phóng to thì lại phải vẽ thủ
công.
Lớn lên một chút, cô thôn nữ Oanh trở
thành lao động chính của tổ tranh, rồi trở thành con dâu của Nghệ nhân
Nguyễn Hữu Sam- người phụ trách tổ tranh. Những tháng cuối năm, thợ
tranh Đông Hồ cất tranh đi bán khắp các chợ làng trong vùng. Tranh Đông
Hồ làm đẹp cho mỗi nhà dịp tết đến xuân về. Người làng tranh có thêm thu
nhập. Góc hàng tranh lâu dần trở thành nét văn hóa của chợ quê. Cô Oanh
gói buộc hàng từ tối hôm trước, đợi đến “nửa đêm giờ tí canh ba” chở
hàng bằng xe đạp đi chợ xa.
Bà Oanh nhớ lại: “Hồi đó đường xấu,
chặng đường đến chợ mấy lần tôi ngã dúi dụi, có lần bó tranh rơi vào
vũng nước ổ gà ướt nhoe nhoét phai cả màu”.
Thời thịnh đạt, tranh Đông Hồ xuất sang
thị trường Đông Âu là chính. Đến cuối những năm 80 của thế kỷ XX, thị
trường Đông Âu đóng băng, nghề tranh đình đốn, tổ sản xuất tranh không
trụ nổi phải giải tán. Nhiều người đã chuyển sang làm nghề khác. Trong
làng chỉ còn các nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam, Nguyễn Đăng Chế, Trần Nhật
Tấn tâm huyết và làm tranh tại nhà, quyết giữ nghề truyền thống đặc sắc
của làng. Bà Oanh trở thành lao động chính của gia đình Nghệ nhân Nguyễn
Hữu Sam. Đến năm 1995 – 1996, nghề tranh có cơ hội phục hồi vì có thị
trường mới ở Nhật, Mỹ và Tây Âu. Tranh điệp Đông Hồ trở thành sản phẩm
văn hóa đặc trưng của Việt Nam.
Tìm tòi chất liệu
Quan điểm
Làng nghề tranh đã tồn tại mấy trăm năm, trở thành nét đặc trưng văn hóa
Việt nên tôi quyết tâm dù khó khăn vất vả đến đâu cũng sẽ truyền nghề
cho con cháu để dòng tranh Đông Hồ giữ mãi được màu sắc của dân tộc”.
Nghệ nhân
Danh tiếng tranh của gia đình bà Oanh được nhiều người biết đến. Bảo
tàng Dân tộc học đã dành hẳn một khu vực để trình diễn sản xuất tranh
dân gian Đông Hồ do gia đình bà Oanh đảm nhận. Trong dịp Hội nghị APEC
14 (tháng 11.2006), xưởng tranh của gia đình bà Oanh ở làng Đông Hồ còn
được bà Hilari Clinton- Ngoại trưởng Mỹ đến gặp gỡ nghệ nhân và tham
quan tranh. Tranh của gia đình bà Oanh còn được tham gia nhiều liên
hoan, lễ hội lớn trong nước như “Không gian di sản văn hóa Việt
Nam-ASEAN, “Liên hoan du lịch làng nghề truyền thống Hà Nội”, “Liên hoan
văn hóa các dân tộc Bắc Giang”, “Festival Bắc Ninh”… và đã được nhiều
lần vinh danh.
Tham dự Hội chợ Du lịch đồng bằng sông
Hồng tại TP.Hải Phòng năm 2013, sản phẩm của xưởng tranh gia đình bà
Oanh được UBND TP.Hải Phòng cấp “Chứng nhận tranh dân gian Đông Hồ là
sản phẩm được yêu thích nhất”. Còn tại Festival Di sản Quảng Nam lần thứ
V năm 2013, các nghệ nhân cũng được UBND tỉnh Quảng Nam tặng bằng khen
và còn nhận được giấy khen của Ban tổ chức Không gian Di sản văn hóa
Việt Nam- ASEAN. Tại triển lãm sản phẩm làng nghề truyền thống tiêu biểu
tỉnh Bắc Ninh, chào mừng Chương trình Festival Bắc Ninh 2014, các nghệ
nhân cũng được Ban tổ chức triển lãm tặng “giải Vàng” cho tác phẩm “Chùa
Bút Tháp”.
Với những cống hiến bảo tồn và phát
triển Tranh dân gian Đông Hồ, bà Oanh đã được Bộ trưởng Bộ VHTTDL tặng
thưởng Kỷ niệm chương “Vì sự nghiệp Văn hóa, Thể thao và Du lịch”.
Với kinh nghiệm vẽ tranh truyền thống,
bà Oanh tự tìm loại màu đen chất liệu tự nhiên là dùng than rơm ngâm hồ
để vẽ tranh thủy mạc. Màu đen chất liệu tự nhiên này có độ trầm, ấm. Bà
thích vẽ phong cảnh di tích lịch sử văn hóa quê hương để quảng bá rộng
rãi như các tranh “Chùa Dâu”, “Chùa Bút Tháp”, “Đình Tranh Đông Hồ”,
“Hội làng”…
Theo : danviet.vn