Hoài niệm một thời

Chúng tôi tìm đến tuyến phố Hàng Bạc nức tiếng một thời về nghề kim hoàn với những sản phẩm trang sức vòng, xuyến, nhẫn...được chế tác cầu kỳ, tinh tế. Phố Hàng Bạc xưa kia là nơi tập trung những người thợ kim hoàn tinh xảo nhất trong giới vàng bạc của đất Kinh Kỳ. Trong số những người làm nghề này, ngoài một số người dân Hà Nội gốc, còn phần lớn cư dân của 3 làng khác di cư đến từ Châu Khê, Định Công Thượng, Đồng Sâm (Thái Bình). Không chỉ đúc bạc, làm đồ trang sức, những nghệ nhân nơi đây còn làm những đồ dân dụng để cung tiến lên cung Vua, phủ Chúa. Các đồ chạm bạc tinh tế từng được theo chân các nghệ nhân mang đi trưng bày ở các hội chợ lớn. 

Để gia công một món đồ, người thợ phải phác thảo ra giấy rồi mới dựa trên phác thảo ban đầu để tỉa tót theo. Ve chạm thường làm bằng thép, ngắn, chỉ khoảng 3 đốt ngón tay. Một người thợ chuyên chạm thường có từ 50 - 70 ve chạm, mỗi đầu ve có một hình thù khác nhau - dẹp, tròn, dày, mỏng… Khi chạm, người thợ phải đặt miếng bạc trên bàn si rồi mới thực hiện. Món bạc trơn có phần đơn giản và đỡ tốn thời gian hơn, người thợ chỉ tập trung sao cho nuột rồi đánh bóng lại. Với những món đồ trơn, chỉ cần thêm công đoạn cắt và hàn khéo thì hầu như những mối hàn đều phẳng, mắt thường không phát hiện ra.

Phố Hàng Bạc ngày nay.

Theo cụ Hồ Văn Hòa - một nghệ nhân ở phố Hàng Bạc - để làm một món đồ bạc bằng tay thì khách phải mất thời gian chờ đợi. Sau khi chọn mẫu, thợ sẽ đo tay rồi mới chế tác. Được một cái nhẫn bạc ưng ý, có khi khách phải chờ hằng tuần. “Hiện nay, chế tác bằng máy công nghiệp nên nhanh lắm, nhưng giống nhau và giá rẻ, chỉ vài chục ngàn đồng/chiếc" – cụ Hòa cho biết. 

Tôi đã từng dìu dắt nhiều học viên từ những ngày đầu chập chững tìm đến học nghề. Tôi chú trọng dạy họ nền tảng cơ bản ban đầu. Ví dụ, thao tác đạp bễ đèn khò sao cho chân đạp đều, nhịp nhàng, làm thế nào để làm cả ngày cũng không mỏi. Để làm được điều này, người thợ phải biết điều tiết và giữ sức, lựa theo nhịp đạp để ngưng nghỉ, còn tay cầm vòi đèn sao cho tia lửa phun ra đều và im. Cái khó là tay phải giữ nguyên tư thế, không được nhúc nhích. Chỉ riêng bài học cơ bản này thôi, những thợ mới vào nghề dù tinh ý cũng phải mất gần một tuần lễ thì mới đảm bảo được sự phối hợp nhịp nhàng giữa các động tác của tay và chân...” – cụ Nguyễn Văn Đức 85 tuổi, chủ cửa hiệu vàng bạc Thuận Thành cho biết.

Bạc pha lấn lướt bạc nguyên chất 

Nếu ngày xưa, tuyến phố này luôn rộn rã những âm thanh của tiếng đe, tiếng búa, tiếng đèn khò... rèn bạc thì ngày nay nó gần như mất hẳn. Cụ Nguyễn Thị Lụa - cửa hàng vàng bạc Vinh Thịnh - cho biết: "Trước, tủ bày đồ bạc còn bày cả dụng cụ, đồ nghề làm hàng như: Hóa chất làm bóng, bàn ghế, đèn khò... nhưng bây giờ phố Hàng Bạc trở thành "phố Đúc Bạc" mất rồi. Đồ nghề hầu hết đều được dẹp xuống nhà sau, bởi thi thoảng mới cần dùng đến chúng để sửa hàng cho khách".

Thấy chúng tôi tần ngần, cụ Lụa thủng thẳng nói: "Bây giờ, người ta chủ yếu đầu tư cửa hàng sao cho sang trọng, đẹp mắt. Sản phẩm bạc thời nay phần lớn là nhập về hoặc đứng ra làm đầu mối chuyên cung cấp hàng với số lượng lớn cho các tỉnh, thành lân cận, số còn lại là bán lẻ cho du khách. Như vậy, chủ hàng vừa nhàn thân lại thu lời lớn từ nghề "bán thương hiệu" này".

Theo xu hướng của giới trẻ hiện nay, phần lớn ưa sử dụng những mặt hàng trang sức bạc "nhân tạo" thường được gọi với cái tên bạc Ý, bạc Mỹ... Nếu những loại bạc này đúng là xuất xứ từ Ý, Mỹ... thì đảm bảo công nghệ pha chế và chế tác theo đúng tiêu chuẩn, nhưng giá thì rất cao, chứ không hề rẻ như những loại bạc nhái đang bày bán tràn lan trên thị trường. Khi được bày trong cửa hiệu thì sáng long lanh, nhưng chỉ qua một thời gian ngắn sử dụng, lập tức nó bị xuống sắc. Thậm chí, bạc Ý rởm khi bị pha quá nhiều sẽ bị giòn, dễ gãy...

Tâm sự với chúng tôi, cụ Hòa không giấu được lo ngại về lớp trẻ kế tục. Thời nay, đồ kim hoàn đang phụ thuộc quá nhiều vào máy móc, dần mất đi sự khéo léo của đôi bàn tay. “Thời xưa, bạc hiếm nên chúng tôi được thầy truyền nghề cũng chỉ dám lấy đồng đỏ để tập. Đầu tiên, học đánh dẹp rồi đánh vuông và kỹ thuật biến từ ngắn thành dài sao cho đều tay và không bị đứt đoạn giữa chừng. Vừa luyện cho dẻo tay, lại vừa luyện được cữ búa đánh theo lối bậc thang để tạo độ vuông vức của thanh bạc. Cứ cần mẫn như thế, những roi bạc từ 3 đồng cân dần nhỏ lại, dài ra cho đến khi bé bằng chiếc tăm là đạt yêu cầu. Hiện nay với sự hỗ trợ của máy móc công nghiệp khiến độ dẻo tay của thợ sẽ kém vì không được luyện tập thường xuyên...” – cụ Hòa tâm sự.

                                                                                      Theo laodongthudo.vn