Không biết khăn xếp, áo the đã có từ lúc nào,
nhưng cũng từ khi xuất hiện cho đến nay khăn xếp áo the chính là trang
phục truyền thống của người Việt. Xã hội ngày một phát triển kéo theo đó
những chiếc khăn xếp, áo the cũng dần dần được người Việt thay đổi.
Nhưng ngày nay, trong những mùa lễ hội, đám cưới, mừng thọ… hay các cuộc
giao lưu văn hóa trong và ngoài nước. Chiếc khăn xếp, áo the luôn được
người Việt khoác trên mình với niềm tự hào riêng biệt.
Để làm được một chiếc khăn xếp phải trải qua 7 công đoạn khác nhau
Đối với áo the không khó để bắt gặp những làng nghề trên khắp cả
nước. Song đối với khăn xếp, ít ai biết được rằng ở miền Bắc, hiện nay
chỉ duy nhất có một nơi sản xuất đó là làng nghề khăn xếp Giáp Nhất, thị
trấn Nam Giang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định.
Không ai biết làng nghề khăn xếp Giáp Nhất có từ bao giờ, cũng không
ai nhớ ông tổ của nghề là ai, họ chỉ biết ông cha cứ đời này qua đời
khác truyền lại cho con cháu sau này và cho đến ngày nay Giáp Nhất vẫn
là nơi “giữ hồn Việt” vào những chiếc khăn xếp.
Làm khăn xếp tưởng chừng như rất đơn giản, nhưng lại đòi hỏi nhiều kinh nghiệm
Thôn Giáp Nhất có khoảng 140 hộ làm nghề khăn xếp. Trước đây, khăn
xếp Giáp Nhất được làm bằng chất liệu vải để đội đầu và chủ yếu được làm
duy nhất một màu đen, cùng với sự thích ứng với đà phát triển của xã
hội, khăn xếp dần dần được chuyển sang đủ các loại màu khác nhau.
Khăn xếp Giáp Nhất hiện có các loại như khăn đen với 4 quấn, 7 nếp;
khăn 5 quấn, 7 nếp; khăn 6 quấn, 9 nếp; khăn quang dùng trong tế lễ (nam
giới đội), khăn cô, khăn tế, khăn hầu các giá đồng… Tất cả các công
đoạn như quấn, dán, khâu, cắt… đều được làm thủ công bằng tay. Khi quấn
người làm phải cần mẫn, tỉ mỉ, chặt tay để các nếp không bị xô lệch,
phải đều tăm tắp, vừa vặn.
Ở miền Bắc, hiện nay chỉ duy nhất ở thôn Giáp Nhất là sản xuất khăn xếp
Theo lời kể của các nghệ nhân làng Giáp Nhất, người xưa có để lại một
lề lối cổ truyền về việc đội khăn xếp đối với đàn ông, ở tuổi khác nhau
đàn ông sẽ đội khăn xếp theo màu khác nhau. Như đàn ông từ 50 - 60 tuổi
sử dụng loại khăn xếp màu đen, có chữ Thọ hay không đều được. Từ 70-89
tuổi phải đội khăn xếp màu đỏ, có chữ Thọ ở trên. Các cụ ông từ 90 tuổi
trở lên phải đội khăn màu vàng, chữ Thọ ở trên.
Khăn xếp gồm 3 loại: Khăn dành cho nam, cho nữ và loại khăn cả nam,
nữ đều đội được. Khăn dành cho nam thường là loại khăn quang, đằng sau
phía trên búi tó dựng đứng, đằng trước phía trên là lưỡi trai, nếp và
vành. Chất liệu để làm khăn trước đây là vải lượt, nhiễu hay vải sa tanh
cũ, cốt khăn làm bằng giấy. Bây giờ, khăn xếp được làm với chất liệu
tốt hơn như lớp ngoài là sa tanh, bóng, phi, nhung, gấm... Bên trong là
vải sợi lót, cốt khăn làm bằng mút. Bình quân giá khăn xếp khoảng 20
nghìn đồng/chiếc. Trong đó, giá cao như khăn dân tộc, khăn chầu có giá
30.000 đồng/chiếc, rẻ nhất là khăn thọ màu đen giá 13.000 đồng/chiếc...
Bà Bùi Thị Kên đang làm một chiếc khăn xếp
Để làm được một chiếc khăn xếp phải trải qua 7 công đoạn như cắt vải,
cắt xốp, máy, quấn, vẽ hoa... Hiện nay, dù đã đưa máy móc thay thế cho
làm thủ công ở một số công đoạn và các hộ trong làng nghề đã phân chia
sản xuất theo từng công đoạn khác nhau để nâng cao năng suất nhưng thu
nhập từ nghề vẫn còn rất thấp.
Dù thu nhập không đáng là bao nhưng theo như ông Bùi Văn Hưng, chủ
một xưởng làm khăn xếp ở thôn Giáp Nhất tâm sự: “Dù giá trị kinh tế của
một chiếc khăn xếp mang lại không đáng là bao, thậm chí nếu đi so với
các nghề khác thì càng không thấm. Nhưng chúng tôi không bao giờ từ bỏ
nghề này, bởi vì chiếc khăn xếp mang một giá trị văn hóa, lịch sử bao
đời của dân tộc, còn quý hơn cả tiền bạc”.
Ông Nguyễn Văn Viên, một người làm khăn xếp cho biết: “Làm khăn xếp
tưởng chừng như rất đơn giản, nhưng lại đòi hỏi nhiều kinh nghiệm nhất
trong cả chu trình làm ra chiếc khăn xếp. Chiếc khăn xếp sau khi hoàn
thành phải chắc chắn, độ dày các lớp đều nhau, cao độ của từng lớp hợp
lý”.
Khăn xếp gồm 3 loại: Khăn dành cho nam, cho nữ và loại khăn cả nam, nữ đều đội được
Đã có những thời điểm, làng khăn xếp Giáp Nhất tưởng chừng như sẽ mai
một theo thời gian. Nhưng nhờ những nghệ nhân yêu nghề trong thôn mà
cái nghề “giữ hồn Việt” trong những chiếc khăn xếp mới không bị “thất
truyền”. Trai gái thôn Giáp Nhất dù không sinh sống bằng nghề làm khăn
xếp, nhưng ít nhất họ cũng được truyền dạy lại quy trình cách làm một
chiếc khăn xếp như thế nào.
Theo như các nghệ nhân làm khăn xếp làng Giáp Nhất cho biết, khăn xếp
miền Bắc vẫn giữ nguyên hình dạng vốn có từ cổ xưa, còn khăn xếp miền
Trung, miền Nam thì cách tân nhiều. Khác biệt rõ nhất là khăn miền Bắc
có nếp quấn dày hơn và dựng ngang trong khi khăn của miền Trung, Nam thì
dựng đứng. Điểm khác thứ hai là phần lưỡi trai khăn xếp miền Bắc quấn,
xếp thành hình chữ Nhân trong khi miền Trung, Nam là hình chữ Nhất. Khác
biệt nữa là búi tó (búi để buộc tóc) khăn xếp phía bắc đặt ở phần phía
trên đỉnh đầu, trong khi khăn xếp miền Trung, Nam đặt thấp hơn, lùi
xuống phía sau gáy.
Trước đây, khăn xếp chỉ làm duy nhất mộ màu đen
Ông Vũ Văn Vinh, nghệ nhân làm khăn xếp cho biết: “Hiện nay, chỉ ở
Giáp Nhất và Huế là còn làm khăn xếp. Mặc dù khăn xếp, áo the không còn
là trang phục hằng ngày của người dân, nhưng vào những dịp lễ hội, đám
cưới, mừng thọ…hay là những sự kiện lớn của cả nước như Hội nghị Apec –
14 đều mang trên mình chiếc khăn xếp… Người làm khăn xếp chúng tôi vui
mừng lắm. Điều đó chứng tỏ khăn xếp vẫn đóng vai trò quan trọng, đặc
biệt là giá trị văn hóa lịch sử”.
Theo dantri.com.vn