Đánh quỳ là giai đoạn khó nhất cần
phải hết sức tỉ mẩn mới làm được. Giai đoạn này sẽ quyết
định chất lượng của vàng dát có màu sáng hay xỉn.
Theo các nghệ nhân làng nghề Kiêu
Kỵ, từ xa xưa, để dát được một lá vàng mỏng lên các bức
tượng, câu đối cần phải qua 40 công đoạn nhưng giờ đây, nhờ cải
tiến kỹ thuật đã giảm xuống còn 20 công đoạn.
Bằng đôi bàn tay
khéo léo, sự tỷ mỉ công phu, những người thợ Kiêu Kỵ đã làm ra
rất nhiều sản phẩm dát vàng phong phú và đa dạng, thể hiện
bản sắc riêng của làng nghề Kiêu Kỵ. Đây là một nét văn hóa
riêng, nghề độc nhất vô nhị trên cả nước chỉ có ở Kiêu Kỵ.
Dát vàng quỳ đòi hỏi sự công phu và tỷ mỉ rất cao. Ảnh minh họa: BNEWS.
Bắt
đầu từ khi những thỏi vàng, bạc thật được cán và đập cho dài và mỏng
thành các lá diệp, sau đó đem cắt thành những hình vuông nhỏ 1cm2 rồi
đặt vào lá quỳ.
Lá quỳ cũng được chế tạo riêng, được kén từ loại
giấy dó, mỏng dai, đem lướt nhiều lần bằng mực chế bằng bồ hóng, nhựa
thông và keo da trâu, tạo cho giấy quỳ có màu đen, bền và chắc. Để phơi
cho khô, rồi lại đem cắt thành những lá quỳ nhỏ hình vuông, rộng khoảng
5cm.
Trong quá trình làm ra một lá vàng mỏng phải trải qua ít
nhất 40 công đoạn khác nhau. Ông Lê Bá Chung, một nghệ nhân tại làng
Kiêu Kỵ cho biết, tuy hiện nay đã giản lược bớt những công đoạn rườm rà,
nhưng không vì thế mà độ tỉ mẩn, cẩn thận cũng ít đi.
Nghệ nhân Lê Văn Vòng, một trong những nghệ nhân có kinh nghiệm lâu năm của làng nghề kiêu kỵ
cho biết: “Đánh quỳ là giai đoạn khó nhất cần phải hết sức
tỉ mẩn mới làm được. Giai đoạn này sẽ quyết định chất lượng
của vàng dát có màu sáng hay xỉn. Muốn có một sản phẩm hoàn
chỉnh, nhiều người phải kết hợp với nhau, riêng khâu đánh quỳ
cũng mất vài tiếng đồng hồ.”.
Sau khi đặt vàng vào các lá
quỳ, người thợ sẽ dùng vải bọc chặt thành bọc có 500 lá. Sau đó đem ra
đánh quỳ. Ở công đoạn này, người thợ sẽ dùng búa chuyên dụng đập lên tập
lá này, sao cho lá vàng bên trong được dàn, mỏng, đều ra lá quỳ. Khi lá
diệp vàng đạt độ mỏng đều như ý muốn, lại tiếp tục cắt thành các hình
vuông nhỏ như ban đầu, xếp lên từng lá quỳ, bít lại và đập một lần nữa.
Công
đoạn nào cũng mất nhiều thời gian, cần sự tỉ mỉ, nhưng đánh quỳ là công
đoạn khó nhất. Muốn được một lát quỳ, người thợ phải đập liên tục trong
khoảng một giờ, ước chừng trên 400 nhát búa. Đe để đánh quỳ cũng làm
bằng tảng đá nhẵn mịn, rắn chắc.
Búa chuyên dụng phải là búa cán
dài, có sức nặng. Miếng quỳ được cho là đạt chất lượng khi đạt độ mỏng
đều, mịn, gỡ ra không bị rách...
Vì sự tỉ mẩn và yêu cầu cao như
vậy nên một ngày công của thợ đánh quỳ được trả 100.000 đồng/người/ngày,
trong khi thợ ở các công đoạn khác được trả 70.000 đồng/người/ngày. Có
những gia đình làm năng suất, với khoảng 20 lao động trong 1
ngày có thể làm được một cây vàng.
Một sản phẩm được
đánh giá cao đòi hỏi người thợ phải khéo tay, tán làm sao để
khi sờ tay vào sản phẩm miết và mịn như bột, khi dát vào
tượng lau đi phải bóng đều, đẹp mắt.
Nhìn những bức hoành
phi, tượng Phật... được khoác một lớp áo vàng, bạc quý giá, tinh xảo,
không một ai nghĩ rằng, đằng sau đó là công sức của biết bao nhiêu con
người.
Ông Lê Bá Chung chia sẻ, sản phẩm dát vàng quỳ cũng là
niềm tự hào của người dân Kiêu Kỵ. Một sản phẩm không sử dụng bất kì một
máy móc, thiết bị nào, hoàn toàn thủ công, mang dấu ấn của người nghệ
nhân trong từng sản phẩm. Vậy nên nghề làm vàng, bạc quỳ của Kiêu Kỵ vẫn
giữ được chất lượng và vị thế xứng đáng của nó, là độc đáo, là duy nhất
trên khắp đất nước, nhận được sự đánh giá cao không chỉ của các bạn
hàng trong nước mà còn của thế giới như Nhật Bản, châu Âu...
Hiện
nay, làng nghề Kiêu Kỵ cũng đang gặp thách thức trong việc thiếu nhân
lực làm nghề. Nhắc tới cái nghề của tổ tiên, ông Lê Văn Vòng, một nghệ
nhân cao niên của làng nghề cho biết, do tính chất của nghề đòi hỏi sự
kiên nhẫn và tỉ mỉ nên hiếm người trẻ muốn theo học.
Những người
thợ trong làng cũng phần nhiều là người tỉnh khác tới đây xin học và làm
nghề. Tuy được sự giúp đỡ của các cơ quan như Sở Công Thương, Hiệp hội
Các làng nghề thành phố hỗ trợ mở các lớp đào tạo tay nghề thợ trẻ nhưng
vẫn có nhiều người không bám trụ được với nghề. Bản thân người dân
trong làng cũng đang chuyển sang làm may đồ da, dát vàng quỳ chỉ còn lại
khoảng 50 hộ trên tổng số 700 hộ trong làng.
Bên cạnh đó, vấn đề
đầu ra của sản phẩm cũng là một nỗi niềm không chỉ của ông Vòng, mà còn
của nhiều người dân và chính quyền làng Kiêu Kỵ. Hầu hết đối tác nhập
vàng quỳ từ Kiêu Kỵ là các làng chuyên tạc tượng, làm dát hoành phi như
Sơn Động, Ý Yên (Nam Định)... chứ các đơn hàng xuất khẩu cũng không còn
nhiều.
Các gia đình trong làng đều có mối làm ăn cá nhân là chủ yếu, chưa biết cách tạo dựng thương hiệu.
Ngoài ra, để tăng số lượng đơn đặt hàng, có gia đình đã trà trộn những
sản phẩm vàng kém chất lượng để làm sản phẩm gây mất uy tín. Chính những
điều này đang làm cản trở lộ trình bảo tồn và phát triển nghề truyền
thống của quê hương./.
Theo bnews.vn