Vạn Phúc-vẹn nguyên bài thơ tình lụa trắng Bài 2: Những bí quyết giữ "ngón nghề" đặc sắc
Bước đột phá trong công nghệ nhuộm lụa không phai đã tạo ra bước ngoặt lớn cho thương hiệu nổi tiếng lụa Vạn Phúc.
Từ kinh nghiệm và tình yêu với
nghề dệt lụa cổ truyền, ông Lê Văn Thành đã tạo ra "bí quyết" nhuộm lụa
đa màu, không phai, tô điểm thêm vẻ đẹp cho những thước lụa Vạn Phúc nổi
tiếng có từ ngàn năm.
Nhuộm lụa với bí quyết đa màu. Ảnh: langnghevietnam
May
mắn được gặp gỡ, trò chuyện với các nghệ nhân của làng nghề; trong đó
câu chuyện nhuộm lụa với bí quyết đa màu, không phai khiến sắc lụa lung
linh trong nắng của nghệ nhân cao niên Lê Văn Thành đã thu hút sự tò mò
cho nhiều du khách đến đây.
Ông là người cao tuổi nhất của làng nghề lụa Vạn Phúc
và ông cũng là người đã tạo ra bước ngoặt cho công nghệ nhuộm vải đa
màu, không phai ở đây. Ở tuổi 82 nhưng ông luôn say sưa với nghề và
không ngừng cống hiến cho làng nghề lụa Vạn Phúc.
Sinh ra trong
một gia đình ba đời làm nghề nhuộm, ấp ủ nhiều dự định cho nghề nhưng
đến năm 30 tuổi nghệ nhân Lê Văn Thành mới có điều kiện nghiên cứu cũng
như phát triển được nghề do cha ông để lại.
Vốn đã thành công
trong việc sản xuất ra mực Thăng Long cao cấp, không nhòe, không phai
màu, ông đã quyết định thử nghiệm trên vải lụa khi được một khách hàng
khuyên.
Hình ảnh khách hàng khi diện bộ đồ may bằng lụa tơ tằm
rất đẹp nhưng chỉ một trận mưa nhỏ vải phai màu nhem nhuốc đã thôi thúc
ông nghiên cứu để sản xuất ra sản phẩm lụa không phai màu.
Nghệ
nhân Lê Văn Thành tâm sự: “Những năm phát triển mô hình hợp tác xã nghề
lụa tơ tằm không phát triển được do công nghệ chưa cao, sản phẩm chưa
tinh xảo. Những thước lụa sản xuất ra mềm mại nhưng kém màu và màu dễ
phai. Chỉ cần một cơn mưa nhỏ cũng đủ làm tan tành công sức của một ngày
nhuộm.
Thời đó, hóa chất nhuộm màu rất hiếm, hầu như bà con làng
nghề đều nhuộm màu từ cỏ cây, hoa lá. Khi độ tinh xảo chưa đến, kinh
phí đầu tư cho nhuộm không có thì màu nhuộm cũng chỉ đơn thuần vài ba
sắc và độ giữ màu rất kém. Làng nghề lắm lúc đau đầu, điêu đứng khi các
thương gia, lái buôn phàn nàn chất lượng về màu cũng như hủy đơn hàng
chỉ vì vải lụa bị phai màu”.
Sau khi nghe xong câu chuyện và mong
muốn của vị khách này, ông nhanh chóng bắt tay vào nghiên cứu và sản
xuất thành công màu không phai trên lụa. Khi chứng kiến tác phẩm đầu tay
với màu sắc đa dạng nhưng tinh tế, màu lụa dù ngâm vào nước cũng không
phai dù chỉ một chút nhỏ, ông Thành vỡ òa trong hạnh phúc.
Chia
sẻ về cách thức nhuộm màu, ông Thành cho biết, để sản xuất được những
tấm lụa như vậy, ông đã áp dụng những kinh nghiệm từ làm mực Thăng Long
cao cấp để sản xuất ra màu nhuộm. Quy trình nhuộm qua 2 bước cơ bản là
chọn đúng thời điểm nhuộm và chọn loại thuốc nhuộm phù hợp với chất liệu
lụa.
Nắm được đặc điểm của tơ tằm là không chịu được nồng độ
kiềm cao trong khi thuốc nhuộm vải không phai lại có nồng độ kiềm lớn.
Chính vì vậy, trong quá trình nhuộm, phải khống chế được độ kiềm, sau
khi nhuộm phải tiến hành xử lí để đạt được độ bền màu.
Sản phẩm
lụa sau khi dệt xong được gọi là hàng mộc, lúc này trong thành phần của
lụa chiếm 75% là fibroin và 25% là petin. Petin là một chất keo dính sau
khi dệt xong lụa tơ tằm phải được cho vào nấu để loại bỏ chất keo tạo
sự mềm mại cho sợi vải. Nếu trong quá trình nấu kết hợp với nhuộm thì
màu sẽ bền và không bị phai.
Những mảnh lụa được nhuộm bởi bí quyết gia truyền. Ảnh: vovworld
Mặt
khác, thuốc nhuộm không phai thường có độ dung môi kiềm lớn trong khi
đặc thù của tơ tằm thì độ chịu kiềm lại kém. Do đó, khi nhuộm vải để
khống chế được độ kiềm đòi hỏi người thợ tay nghề cao, tỉ mỉ mới làm
được. Đặc biệt, loại nước dùng để nhuộm lụa phải trong, tinh khiết màu
nhuộm mới sáng, mịn lên được màu mà người nhuộm mong muốn.
Theo
nghệ nhân Lê Văn Thành, quá trình nhuộm màu là quá trình khó nhất trong
chuỗi quy trình tạo ra lụa tơ tằm mang thương hiệu lụa Vạn Phúc. Những
người thực hiện nhuộm màu phải là những người thợ tay nghề rất cao và
thật sự yêu nghề này mới làm được.
Với thời gian phù hợp, độ pha
màu chuẩn, người thợ nhuộm phải nhanh tay, tinh mắt và có kĩ thuật "sờ
lụa" điêu luyện thì mới mong có sắc lụa đẹp như ý muốn. Người thợ nhuộm
dồn tâm huyết và công sức “thổi hồn” vào từng thước lụa qua bàn tay tỷ
mỷ của mình để cho ra mỗi tấm lụa có những màu sắc khác nhau.
Hiện
nay, xưởng nhuộm Phúc Thành của ông Lê Văn Thành rất đông đơn hàng
nhuộm, có những đơn hàng nhuộm rất lớn. Uy tín của xưởng nhuộm đã được
khẳng định trên thương trường. Nhiều khách hàng đã lo lắng: “Nếu xưởng
của nghệ nhân cao tuổi này đóng cửa thì chúng tôi cũng phá sản theo”.
Tuy
nhiên, điều mà khiến nghệ nhân trăn trở là ông vẫn chưa tìm ra một
người nào có thể nối nghiệp nhuộm màu của mình. Con cháu trong gia đình
cũng theo nghiệp lụa nhưng ở lĩnh vực kinh doanh. Sản xuất thủ công nên
số lượng hàng không đáp ứng đủ nhu cầu trong khi đó những thợ lành nghề
thì dần chuyển sang làm công việc khác tìm nguồn thu nhập ổn định hơn.
Theo
anh Nguyễn Văn Nam (cháu nghệ nhân Lê Văn Thành), nghề nhuộm lụa rất
khó, đòi hỏi phải có sự kiện trì, bền bỉ. Chất liệu tơ tằm nhuộm khó,
cần đúc kết nhiều kinh nghiệm, tâm huyết với nghề. Chính vì vậy, mà
không mấy ai mặn mà với nghề nhuộm lụa này.
Theo ông Phạm Khắc
Hà, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Vạn Phúc, nghệ nhân Lê Văn Thành đóng
góp lớn cho ngành nhuộm tơ tằm địa phương nói riêng và cả nước nói
chung. Ông đã cùng với những nghệ nhân khác đưa làng nghề Vạn Phúc lên
tầm cao mới, mang lại sự đa dạng màu sắc cũng như độ bền màu cho vải lụa
Vạn Phúc cho dù bị tác động của nhiệt độ cũng như thời gian.
Theo bnews.vn