Từ
lâu, các loại rổ, rá, thúng, mủng… làm từ tre, nứa đã trở thành vật
dụng gần gũi, rất đỗi quen thuộc với người dân đất Việt. Cái nghề được
coi là phụ lúc nông nhàn này đã giúp người dân Triệu Xá (Triệu Đề, Lập
Thạch, Vĩnh Phúc), thoát cảnh thiếu đói, ăn đong trong những ngày giáp
hạt. Song giờ đây, người làm nghề này đang trăn trở làm sao giữ, phát
triển nghề và tìm hướng đi cho sản phẩm truyền thống.
Nghề xóa đói giảm nghèo
Triệu
Xá nằm cách trung tâm huyện Lập Thạch chừng 10 km, bên hữu sông Phó Đáy
hiền hòa, núp dưới bóng tre xanh. Đến Triệu Xá vào tháng này, đến nhà
nào cũng gặp cảnh chất đầy tre nguyên cây, tre pha thành đoạn, thành
nan, sản phẩm thành chiếc hay dở dang… Hỏi ra mới biết, sắp đến mùa vụ
nên người ta đặt hàng nhiều. Hàng đan lát của Triệu Xá ngày nay không
chỉ bán trong thị trường nội địa mà còn đem xuất khẩu.
Ngày
xưa, nhà nào ở Triệu Xá cũng đan để bán kiếm tiền mua mắm, muối hoặc để
làm đồ dùng sinh hoạt hàng ngày. Nghề đan lát của người dân Triệu Xá ra
đời từ đó. Tranh thủ lúc nông nhàn, người Triệu Xá từ già đến trẻ nhỏ
đan lát để kiếm thêm thu nhập cải thiện đời sống hàng ngày. Cả làng nghề
có 1.560 hộ với 4.000 nhân khẩu thì có tới 850 hộ làm nghề.
Nghề đan lát xã Triệu Đề (Lập Thạch) tạo việc làm cho bà con nông dân những lúc nông nhàn. Ảnh: Khổng Quý |
Chúng
tôi tìm đến gia đình cụ Lưu Đình Cung, 73 tuổi, nổi tiếng là thợ lâu
năm có tay nghề trong làng. Vào mùa này gia đình cụ nhận được rất nhiều
đơn đặt hàng, cả gia đình phải tham gia mới có thể xuất hàng đúng ngày.
Dù đã bước vào cái tuổi xưa nay hiếm, nhưng đôi bàn tay cụ vẫn thoăn
thoắt, vừa chẻ nan đan, cụ vừa trò chuyện: “Ở đây, mọi người đều làm
được cả, từ đứa trẻ lên 8 lên 9 tuổi đã biết đan rồi”.
Theo
cụ Cung, để làm ra một sản phẩm hoàn chỉnh không hề đơn giản như mọi
người nghĩ. Mỗi chiếc rá, rổ được hoàn chỉnh cũng phải qua trên dưới
chục công đoạn như pha tre, tề nan, chẻ nan, vót nan, đan, giát, mết,
cạp... tất cả được làm thủ công. Một điều đặc biệt ở đây là mỗi hộ chỉ
làm chuyên một mặt hàng. Hộ chuyên thúng, hộ chuyên rổ, rá... Vì chuyên
sâu như vậy mà sản phẩm làm ra rất đẹp, chắc chắn, chất lượng tốt, được
khách hàng ưa chuộng, tin cậy.
Người
làm nghề ở đây cho biết, nguồn nguyên liệu bây giờ rất khan hiếm, tre
nứa trong vùng không đủ để làm, người đan lát phải nhập tre từ những nơi
khác về như Phú Thọ, Hà Giang, Tuyên Quang… với giá cao nên một chiếc
rổ, rá được làm ra cũng có giá cao hơn so với trước đây. Mỗi thợ thủ
công trung bình một ngày có thể làm được từ 2 đến 3 chiếc thúng hoặc
mủng hay các loại rá, rổ và các vật dụng khác. Mỗi chiếc được bán với
giá từ 50.000 - 70.000 đồng. Đối với người thạo việc, làm đều liên tục
có thể hơn. Thu nhập bình quân khoảng từ 400.000 đến 500.000
đồng/người/tháng.\
Trước
kia sản phẩm làm ra chủ yếu được bán ở các chợ trong tỉnh, giờ đây nó
còn được tiêu thụ ở một số tỉnh lân cận như: Lào Cai, Yên Bái, Tuyên
Quang... thậm chí được xuất sang cả Lào, Campuchia.
Giữ nghề bằng mọi cách
Cụ
Phạm Văn Cương, đến nay đã có 60 năm làm nghề đan lát, chia sẻ: “Nghề
này là do ông bà truyền lại, bây giờ ruộng đất cũng không nhiều, chúng
tôi phải bám nó mà sống. Làm để có thu nhập, mà cũng để giữ nghề không
bị mai một”.
Cùng
với sự phát triển mạnh của xã hội, các khu công nghiệp phát triển là
lúc làng nghề đi xuống. Các sản phẩm từ nhựa ngày càng phổ biến, mẫu mã
đa dạng, gọn nhẹ, tiện lợi hơn, khiến cho nhu cầu về sản phẩm từ tre,
nứa giảm xuống. Đặc biệt là khi những chiếc giá đựng bằng tre không được
trọng dụng, nghề đan lát nơi đây bắt đầu mai một. Bên cạnh đó, các khu
công nghiệp của tỉnh Vĩnh Phúc hình thành và phát triển mạnh thu hút lao
động thanh niên trong vùng đi làm công nhân vì thu nhập trong các công
ty, xí nghiệp cao hơn nhiều so với làng nghề. Từ một làng nghề sôi động,
nghề đan lát tre, trúc bỗng chốc trở thành việc làm thời vụ. Hiện nay,
rất ít thanh niên trong làng còn làm nghề này. Nghề đan lát chỉ còn là
công việc của người già và trẻ con, những người không làm được các việc
nặng nhọc khác.
Khi
được hỏi về việc gìn giữ và phát triển nghề đan lát ở Triệu Xá, giới
trẻ ở đây cho biết họ vẫn lạc quan và hy vọng nghề này trong tương lai.
Mong muốn của giới trẻ là tỉnh Vĩnh Phúc có những cơ chế chính sách để
"tiếp sức" cho người dân bằng cách tổ chức đào tạo bồi dưỡng kiến thức
cho người dân làng nghề; tổ chức tham quan học hỏi để người dân có thêm
kinh nghiệm. Qua đây, nâng cao khả năng tiếp cận thị trường trong và
ngoài nước; đa dạng hóa mẫu mã sản phẩm và quan tâm đến mặt hàng quà
tặng, lưu niệm mà thị trường đang ưa chuộng. Với những cơ chế, chính
sách mới nêu trên, tin rằng sẽ đưa làng nghề đan lát Triệu Xá đứng vững
và phát triển.
Theo tintuc