Một làng chiếu ở miền Tây Nam bộ vang danh khắp nơi được gọi là chiếu ma, được Bộ VH-TT-DL công nhận di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào tháng 9.2013.
Bà Điều vẫn hoài niệm, sống chết với nghề dệt chiếu thủ công - Ảnh: Thanh Dũng
|
Gọi là làng chiếu không sai bởi chạy dài theo xã Định Yên (H.Lấp
Vò, Đồng Tháp) đâu đâu cũng thấy người ta làm chiếu. Vào thời điểm cận
tết, tâm lý ai cũng muốn thay manh chiếu mới để may mắn cả năm, nên làng
nghề càng thêm tất bật. Nghề làm chiếu ở Định Yên có từ lúc nào, các
thợ lão làng cũng không nhớ chính xác và chỉ độ chừng khoảng trăm năm.
Nhiều cụ nói lúc lọt lòng đã nghe tiếng dệt chiếu, rồi cứ thế mà lớn lên
cùng chiếu, trong bát cơm, tô canh dính cọng lác, sợi bố đan chiếu là
chuyện thường.
Chợ chiếu “độc”
Các cô thợ tuy làm bù đầu nhưng vẫn thong thả, không vội vàng cuống
quýt, ngồi suốt buổi trên khung dệt mệt đừ người nhưng nụ cười mến
khách luôn nở trên môi. Bà Đặng Thị Lanh (63 tuổi) kể: “Nó là phần hồn
của xã Định Yên. Chiếc chiếu đã làm nên tên tuổi địa phương cũng như
nuôi sống biết bao người. Làm chiếu có đồng ra đồng vào hoài, ngồi lâu
dệt cực nhưng khỏe vì chiếu dệt xong chờ người tới mua, không phải vác
đi bán như cái anh bán chiếu Cà Mau trên dòng kinh Ngã Bảy. Gia đình tôi
có 4 đời làm nghề dệt chiếu, riêng tôi cũng đã gắn bó với nghề này trên
50 năm”.
Bà Lanh nói chợ chiếu Định Yên vang danh cả nước bởi miền Tây có
nhiều làng chiếu nhưng không nơi nào có cái cảnh họp chợ bán chiếu trong
đêm. Cũng vì thời điểm họp chợ không giống ai này mà người ta gọi chợ
chiếu Định Yên là chợ ma. Bà Lanh nhớ lại, khi sương đêm rơi, các thiếu
nữ trong xóm rủ nhau vác mớ chiếu lên vai lội trên con đường đất ra bến
sông Định Yên nhóm chợ. Gọi là chợ nhưng đó chỉ là bãi đất trống gần
chùa An Phước, đèn do người bán chiếu thắp lên lờ mờ. Rồi khi tiếng
xuồng ghe lạch tạch của những người đi mua chiếu cập bến, lúc đó chợ mới
rộn ràng lời rao, ngã giá. Kể đến đây bà cười: “Hồi xưa chú Viễn Châu
ngang qua đây chắc ổng không viết được bài Tình anh bán chiếu nổi danh
đâu. Vì vùng này đi bán chiếu là nữ giới, còn đi mua chiếu phần đông là
nam giới”.
Theo lát cắt thời gian, chợ chiếu ma biến mất hàng chục năm nhưng
hồn chợ xưa vẫn in đậm trong tâm trí những cô thợ dệt nay tóc đã hoa
râm. Như thợ dệt Đinh Thị Lệnh (69 tuổi) vẫn nhớ như in nét độc đáo của
chợ chiếu ma là mua bán bằng tay, giữa bóng tối lờ mờ. Người mua chiếu
dùng tay rờ chiếu xem tốt hay xấu, dày hay mỏng rồi định giá, hiếm khi
chợ chiếu xảy ra cãi vã, giành mối nhau hay bán phá giá. Mà cũng lạ, mua
chiếu phải mua một đôi, không ai chịu mua hay bán lẻ. Hồi đó thức đội
sương gió vậy mà vui, trừ những đêm mưa bão, chợ chiếu mới tàn sớm. Còn
lại đêm nào con đường quê cũng nhấp nhô đèn dầu, bó đuốc soi đường lẫn
tiếng cười đùa của mấy thiếu nữ bán chiếu phá vỡ cung đường tĩnh mịch.
Làng nghề di sản
Theo nhịp thời gian, chợ chiếu ma không còn nhưng giá trị truyền
thống làng nghề trăm năm vẫn không thay đổi, vẫn hàng trăm hộ sống bằng
nghề chiếu.
Tấp vào nhà thợ chiếu Nguyễn Thị Điều (63 tuổi) lại thấy nụ cười
mến khách trên môi. Trong nhà, bà Điều treo đầy các bó lác, sợi bố dùng
để dệt chiếu, rồi nào là cái bàn gắp chân chiếu, cái xa quây chân
chiếu... đã nói lên được tâm ý chủ nhân. Như bao cô thợ chiếu về già ở
làng dệt này, bà Điều chỉ thích dệt chiếu thủ công vì công việc tưởng
chừng đơn điệu ấy nhưng đã ăn sâu vào máu thịt. Tỉ mỉ bà Điều nâng từng
cọng lác, tay nhẹ nhàng kéo cây dệt chiếu lên xuống bởi từng đường kéo
tạo manh chiếu là tạo chén cơm, là nguồn sống không gì thay được đã bao
đời nay. Ngưng tay dệt, bà Điều kể ngày xưa xứ này cây lác dùng dệt
chiếu nhiều lắm nhưng theo thời gian cánh đồng lác mất dần nhường chỗ
cho hoa màu, lúa thóc. Bây giờ muốn mua lác đan chiếu phải xuống Cà Mau,
còn cây bố nay cũng hiếm dần. Bà Điều nói đàn ông xứ này không dệt hay
bán chiếu mà chỉ cắt cây bố. Nghe tưởng chừng đơn giản nhưng cọng bố to
như ngón chân cái để tách thành từng cọng nhỏ phải tốn thời gian và sức
lực nên phụ nữ không làm được.
Bà Điều tâm sự cái nghề dệt chiếu không khó nhưng đòi hỏi sự cần
mẫn, dẻo dai, một thợ giỏi lúc dệt có thể dùng các cọng lác đủ màu sắc
để tạo ra hình ảnh chim thú, hoa lá trên chiếu. Một ngày làm chăm chỉ
thợ chiếu có thể dệt được từ 3 - 5 đôi. Tùy theo loại chiếu, chiếu trắng
hay chiếu màu và độ dày hay mỏng, giá từ 90.000 - 120.000 đồng/đôi. Bây
giờ người ta dùng nệm nhiều, đám cưới hỏi cũng mất dần cặp chiếu cho
đôi uyên ương. Nhưng ở các vùng quê người ta vẫn chuộng nằm chiếu vì thế
nghề dệt chiếu vẫn sống được, nuôi được bao phận người.
Theo : thanhnien.com.vn