Ông Nguyễn Văn Chèo ở làng nghề làm khăn xếp duy nhất tại miền Bắc,
tâm sự dù biết thu nhập từ nghề gia truyền này khá thấp so với các làng
nghề khác nhưng ông không bỏ nghề, bởi chiếc khăn xếp mang giá trị văn
hóa, lịch sử bao đời của dân tộc.
![Ông Bùi Văn Hưng khẳng định quyết giữ nghề làm khăn xếp - Ảnh: H.L](http://static.thanhnien.com.vn/uploaded/trandong/2015_02_03/khan-xep-1_pjxg.jpg?width=500) Ông Bùi Văn Hưng khẳng định quyết giữ nghề làm khăn xếp - Ảnh: H.L
|
Thăng trầm
Khăn xếp, áo the là trang phục truyền thống của VN. Đến nay, việc
đội khăn xếp đã dần trở lại quen thuộc trong các dịp lễ tết, đình đám.
Nhưng ít ai biết rằng khắp miền Bắc chỉ còn một nơi làm khăn xếp là thôn
Giáp Nhất, thị trấn Nam Giang, H.Nam Trực, Nam Định. Càng ít người
biết, để giữ được nghề truyền thống mang một phần “quốc hồn”, làng nghề
khăn xếp đã trải qua bao thăng trầm.
Thôn Giáp Nhất có 4 tổ dân cư với gần 200 hộ làm nghề khăn xếp, chủ
yếu tập trung ở tổ 3. Người dân nơi đây không ai biết nghề này có từ
bao giờ và ai là ông tổ của nghề, chỉ biết rằng nghề được truyền từ cha
sang con, từ đời trước đến đời sau, chưa từng đứt đoạn. Anh Đoàn Văn
Hưng (tổ 3, thôn Giáp Nhất), người được xem có tay nghề làm khăn xếp
giỏi nhất làng, cho biết gia đình anh nhiều thế hệ làm khăn xếp. Từ
trước năm 1947, cụ nội của anh đã học và làm nghề, sau đó truyền lại cho
con cháu. Theo anh Hưng, trước đây khăn xếp Giáp Nhất được làm bằng
chất liệu vải để đội đầu và chỉ có loại khăn đen chứ không có khăn nhiều
màu như hiện nay. Tất cả các công đoạn đều được làm thủ công như quấn,
khâu và dán bằng hồ gạo.
Ông Nguyễn Văn Chèo (60 tuổi, cũng ở tổ 3) nói nghề làm khăn xếp đã
có từ rất lâu đời, đến những năm 1950, người làng vẫn làm và mang sản
phẩm đi khắp nơi tiêu thụ. Song, từ năm 1960, sản phẩm làm ra ít tiêu
thụ được nên người dân dần bỏ nghề. Giữ được nghề đến hôm nay, người dân
ở Giáp Nhất đều nhớ ơn cụ Đoàn Thị Thùy. “Những năm ấy, chẳng ai hỏi
mua khăn xếp nhưng bà Thùy vẫn cùng người chị tiếp tục làm và giữ nghề.
Khăn làm xong xếp chồng chất, để bụi phủ nhưng bà Thùy vẫn làm khăn, vẫn
bảo con phải học nghề vì có ngày mọi người sẽ dùng đến khăn xếp”, ông
Chèo nhớ lại.
Đúng như bà Thùy dự đoán, từ năm 1990, rất nhiều người tìm đến
làng hỏi mua khăn xếp. Những chồng khăn xếp phủ bụi, thậm chí bạc màu
cũng được mua. Người dân trong làng bắt đầu quay lại với nghề. Anh Đoàn
Văn Hưng, một trong những người quay lại với nghề truyền thống sớm nhất
thôn, cho biết: “Do nhu cầu của khách hàng, khăn xếp Giáp Nhất không chỉ
đơn thuần là khăn đen với 4 quấn, 7 nếp mà tăng lên 5 quấn, 7 nếp, rồi 6
quấn, 9 nếp, nhiều màu và mẫu mã đa dạng như khăn quang dùng trong tế
lễ (nam giới đội), khăn cô, khăn tế, khăn hầu các giá đồng. Ngoài khăn
xếp, người dân Giáp Nhất còn đi các nơi học mẫu để làm các loại khăn
chầu, khăn cho người dân tộc, khăn thổ mường, khăn cho các rạp hát và
các loại áo như áo ngự, áo hầu đồng, áo the...
Quyết giữ “quốc hồn”
Cuối năm, khắp thôn Giáp Nhất phủ kín sắc màu khăn xếp được phơi
bán trong dịp Tết âm lịch năm nay. Chiếc khăn xếp hiện nay đã được cải
tiến khá nhiều kể cả chất liệu và hình thức so với khăn xếp cổ.
![Khăn xếp thôn Giáp Nhất](http://static.thanhnien.com.vn/uploaded/trandong/2015_02_03/khan-xep-2_juja.jpg?width=500) Khăn xếp thôn Giáp Nhất
|
Ông Nguyễn Văn Viên, chủ hộ sản xuất khăn xếp cho biết khăn xếp gồm
3 loại: khăn dành cho nam, cho nữ và loại khăn cả nam, nữ đều đội được.
Chất liệu để làm khăn trước đây là vải lượt, nhiễu hay vải sa tanh cũ,
cốt khăn làm bằng giấy. Nay khăn được làm lớp ngoài là sa tanh bóng,
phi, nhung, gấm... , bên trong là vải sợi lót, cốt khăn làm bằng mút.
Bình quân giá khăn xếp khoảng 20.000 đồng/chiếc.
Theo ông Bùi Văn Hưng, chủ một xưởng làm khăn xếp trong thôn, để
làm ra một chiếc khăn xếp không hề đơn giản mà có tới 7 công đoạn như
cắt vải, cắt xốp, máy, quấn, vẽ hoa... Mặc dù đã đưa máy móc vào một số
công đoạn và các hộ trong làng nghề đã phân chia sản xuất theo từng công
đoạn khác nhau để nâng cao năng suất, nhưng thu nhập từ nghề vẫn còn
rất thấp. Bình quân thu nhập của nhân công ở đây từ 70.000 - 100.000
đồng/ngày, chỉ bằng non nửa thu nhập so với các làng nghề lân cận như
làng hoa Báo Đáp, làng cơ khí Vân Chàng.
Người dân Giáp Nhất có niềm vui riêng khi thấy những chiếc khăn xếp
mình làm ra xuất hiện ở nhiều nơi, trong các dịp lễ hội lớn của cả
nước. “Hôm diễn ra Hội nghị APEC 2006, cả thôn xem tường thuật ai cũng
vui khi nhìn các đại biểu đội khăn xếp đến dự hội nghị. Cả nước chỉ có
thôn Giáp Nhất và ở Huế làm được khăn xếp. Mỗi lúc khó khăn, chúng tôi
tự động viên nhau, làm khăn xếp là đang giữ gìn “quốc hồn” của dân tộc
đấy”, ông Hưng tự hào.
Anh Đoàn Văn Thủy, một người có tay nghề cao về làm
khăn xếp ở Giáp Nhất, nói khăn xếp miền Bắc vẫn giữ nguyên hình dạng vốn
có từ cổ xưa, còn khăn xếp miền Trung, miền Nam thì cách tân nhiều.
Trong đó, khác biệt rõ nhất là khăn miền Bắc có nếp quấn dày hơn và dựng
ngang trong khi khăn của miền Trung, Nam thì dựng đứng. Điểm khác thứ
hai là phần lưỡi trai khăn xếp miền Bắc quấn, xếp thành hình chữ Nhân
trong khi miền Trung, Nam là hình chữ Nhất. Khác biệt nữa là búi tó (búi
để buộc tóc) khăn xếp phía bắc đặt ở phần phía trên đỉnh đầu, trong khi
khăn xếp miền Trung, Nam đặt thấp hơn, lùi xuống phía sau gáy.
Theo : thanhnien.com.vn