Là sản phẩm thủ công truyền thống nổi
bật nuôi sống cả một làng nghề nhưng cho đến nay người dân Báo Đáp vẫn
đau đáu một nỗi buồn về chiếc đèn ông sao!
Từ Báo Đáp (xã Hồng Quang, H. Nam Trực, Nam Định) mỗi năm có hàng
triệu đèn ông sao được xuất đi mọi miền đất nước. Là sản phẩm thủ công
truyền thống nổi bật nuôi sống cả một làng nghề nhưng cho đến nay người
dân nơi đây vẫn đau đáu một nỗi buồn về chiếc đèn ông sao!
Nghề gắn bó máu thịt
Xuôi
theo quốc lộ 21 chừng 15 km, những ngày thu chúng tôi tìm về làng Báo
Đáp- làng nghề duy nhất còn làm đèn ông sao mỗi dịp Trung Thu về. Làng
Báo Đáp có 7 thôn thì thôn nào cũng có gia đình làm đèn. Con đường nhỏ
dẫn vào làng ngổn ngang những tre nứa, cây đay, đèn ông sao phơi nắng…
Ngay
từ tháng Giêng người dân Báo Đáp đã rậm rịch làm đèn, đến tháng 7-8 bắt
đầu xuất đi các nơi. Mỗi năm làng sản xuất chừng 2 triệu đèn, hộ làm
nhỏ cũng chừng vài nghìn, còn những hộ làm lớn mỗi mùa Trung Thu sản
xuất cả hàng chục vạn đèn ông sao.
Ông
Vũ Văn Họa (65 tuổi, xóm 4 Báo Đáp) có hơn 50 năm gắn bó với nghề làm
đèn ông sao cho biết, từ những năm 50 -60 của thế kỉ trước gia đình ông
đã làm nghề này. Những chiếc đèn thô sơ rong ruổi ở khắp các chợ phiên
Bắc –Nam ngày đấy nay đã được hoàn thiện, mẫu mã bắt mắt hơn.
Nói
về truyền thống làm đèn ông sao, ông Họa chỉ biết đây là nghề gia
truyền của gia đình, của làng Báo Đáp chứ không biết nghề có từ bao giờ.
Ngay từ nhỏ ông Họa đã biết làm đèn ông sao với những vật liệu đơn giản
như: tre nứa, giấy bóng kính và thân cây đay làm cán.
Ông
Họa cho biết, để làm được một đèn ông sao phải trải qua trên dưới 30
công đoạn. Đầu tiên vót tre, cắt đay, in hoa văn màu sắc trên giấy bóng
sau đến cắt khung, làm xương đèn, lắp cán... Ở mỗi công đoạn đều kì công
và đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ của người thợ thủ công.
Đèn
ông sao được chia làm 3 loại: Loại lớn có đường kính 50cm trở lên, loại
vừa 40cm và loại nhỏ là dưới 30cm. Làm các loại đèn có đường kính lớn
đòi hỏi người thợ phải khéo léo hơn trong từng công đoạn.
Mỗi
năm gia đình ông Họa làm khoảng 10 vạn đèn ông sao, xuất đi khắp các
tỉnh miền Nam, miền Trung nhưng lớn nhất vẫn là thị trường phía Bắc. Giá
đèn xuất buôn dao động từ 3.000 -5.000 đồng/chiếc, bán lẻ từ 6000 –
10.000 đồng/chiếc.
Làng Báo Đáp hiện chỉ làm được khung tLàng Báo Đáp hiện chỉ làm được khung tre cho đèn ông sao. Ảnh: Hướng Dương
“Đây
là nghề gia truyền của tổ tiên chúng tôi, người dân Báo Đáp gắn bó máu
thịt với nghề làm đèn bởi đây là nguồn thu nhập chính, nuôi sống làng
nghề suốt bao năm qua. Dù cuộc sống hiện đại nhiều món đồ chơi Trung Thu
sẽ hấp dẫn hơn nhưng số lượng đèn ông tiêu thụ vẫn không hề giảm”, ông
Họa nói.
Được biết, gia đình ông Họa là
hộ làm đèn ông sao có quy mô lớn nhất ở Báo Đáp, thu nhập từ nghề này
khoảng vài trăm triệu đồng. Ngoài ra, gia đình ông Họa còn thuê hàng
trăm lao động thời vụ phụ giúp những lúc có nhiều đơn đặt hàng.
Tương
tự, bà Nguyễn Thị Bông (51 tuổi, thôn 4) cũng có thâm niên 40 năm làm
đèn ông sao. Năm nay gia đình bà Bông dự kiến xuất đi chừng 5 vạn đèn,
vì vậy những ngày này cả đại gia đình cùng phải tập trung hết sức cho
tháng cao điểm. Bà Bông cho biết, cả gia đình sống nhờ nghề làm đèn ông
sao suốt mấy chục năm qua, tuy có những năm thua lỗ nhưng vẫn sống lo
đủ, con cái lớn khôn, thành đạt.
“Suốt
mấy chục năm qua đèn ông sao của Báo Đáp đã đi khắp các tỉnh thành từ
Nam ra Bắc trở thành món đồ chơi yêu thích của thiếu nhi mỗi dịp Trung
Thu về đó là niềm vui duy nhất mà chúng tôi cảm thấy phần nào an ủi bên
cạnh những hỗn độn của cuộc sống, những bấp bênh của làng nghề”, bà Bông
tâm sự.
Đèn ông sao thực chất chỉ là gia công cho Trung Quốc?
Gắn
bó máu thịt là thế nhưng chính người dân Báo Đáp lúc nào cũng khắc
khoải một bài toán làm sao để tự chủ, làm sao để vượt lên thoát khỏi lệ
thuộc vào Trung Quốc. Nhiều người dân ở làng Báo Đáp chỉ coi mình là
những người thợ gia công bởi lẽ sản phẩm đèn ông sao của họ được làm ra
mọi công đoạn đều nhập Từ Trung Quốc từ giấy bóng kính, giấy kim tuyến
đến các nguyên liệu để in ấn hoa văn.
“Mang
tiếng là sản phẩm thủ công truyền thống của làng nghề nhưng thực thì
chúng tôi chỉ là những người gia công sản phẩm chỉ duy nhất khung tre là
người dân tự làm”, anh Nguyễn Đông Dương (43 tuổi, xóm 1 Báo Đáp) chia
sẻ.
Theo anh Dương không phải người dân
Báo Đáp không muốn tự chủ nguyên liệu để tạo ra một chiếc đèn ông sao
thuần túy Việt Nam. Dù đã nhiều lần thử sức trong bài toán đẩy lùi yếu
tố Trung Quốc ra khỏi sản phẩm truyền thống thuần Việt đèn ông sao nhưng
người dân Báo Đáp vẫn thất bại.
Anh
Dương giải thích anh cùng nhiều người dân làng nghề đã nhiều lần chuyển
sang dùng các nguyên liệu giấy bóng kính, in hoa, kim tuyến của Việt Nam
nhưng khi hoàn thành chiếc đèn có giá thành cao hơn từ 1.000 – 2.000
đồng, mẫu mã kém hơn so với sử dụng nguyên liệu Trung Quốc. Hơn nữa,việc
sử dụng nguyên liệu Việt đẩy giá lên cao khiến việc tiêu thụ gặp khó
khăn đáng kể.
Được biết, người dân Báo
Đáp chủ yếu lấy nguyên liệu làm đèn ông sao từ các đại lý buôn lớn.
Theo các đại lý này, giá các loại giấy bóng kính, in hoa, kim tuyến nhập
tiểu ngạch từ Trung Quốc chỉ rẻ bằng nửa so với trong nước nhưng màu
sắc lại sắc nét. Cụ thể, việc cắt khuôn giấy, kim tuyến đều do phía
Trung Quốc chuyên môn hóa, vì vậy người dân chỉ cần mua về và dán keo
vào khung tre là thành một chiếc đèn.
Như
vậy, thay vì phải tự mình làm tất cả 30 công đoạn thì việc nhập nguyên
liệu từ Trung Quốc đã giúp người thợ thủ công giảm đi sự mệt nhọc đáng
kể.
Việc
làm đèn ông sao sau khi nhập khẩu nguyên liệu từ Trung Quốc dễ dàng tới
mức trẻ con cũng làm được khoảng 100 chiếc mỗi ngày.
“Xét
về lợi ích kinh tế thì nguyên liệu Trung Quốc thắng thế nhưng nói về
truyền thống làng nghề chúng tôi vẫn muốn nội địa hóa mọi công đoạn,
nguyên liệu để chiếc đèn ông sao được bán ra sẽ chứa đựng những tinh hoa
văn hóa, sự khéo léo, kỳ công của người thợ thủ công Việt. Khi đó sẽ
không bị mang tiếng chỉ là gia công sản phẩm cho Trung Quốc”, anh Dương
nói.
Anh
Nguyễn Văn Kháng có thâm niên 30 năm trong nghề cho rằng việc sản phẩm
thủ công truyền thống của một làng nghề có lịch sử lâu đời lại có tiếng
là gia công là một nỗi buồn lớn của nghề. Đây là bài toán lớn nhất trong
nhiều năm qua của các thế hệ gắn bó với làng nghề làm đèn ông sao Báo
Đáp khi ngành công nghiệp phụ trợ ở Việt Nam còn chưa thực sự chú ý đến
thủ công nghiệp.
Trao đổi với PV về
việc này, ông Quang hiện là Phó chủ tịch xã Hồng Quang (H. Nam Trực, Nam
Định) cho biết hiện nay Báo Đáp có khoảng 500 hộ làm đèn, mỗi năm sản
xuất chừng 2 triệu chiếc. Theo ông Quang, từ nhiều năm nay người dân Báo
Đáp đã nhập nguyên liệu sẵn từ Trung Quốc về lắp ráp thành đèn ông sao.
Việc này giảm bớt các công đoạn, hạ giá thành sản phẩm nên đem lại lợi
ích kinh tế lớn.
Nói về việc nội địa
hóa sản phẩm thủ công truyền thống đèn ông sao ông Quang cho rằng hiện
nay xã chưa có một chủ trương, định hướng gì về sự phát triển của làng
nghề. “Nghề làm đèn ông sao ở Báo Đáp trước nay vẫn phát triển tự phát,
tự xoay xở để phát triển chúng tôi chưa có hỗ trợ cũng như không can
thiệp vào việc làm ăn của làng nghề”, ông Quang nói.
Theo :cafef.vn