Hàng Đồng,
một con phố thâm trầm ẩn mình dưới những mái nhà cũ kỹ rêu phong, những hàng
ngói nâu ngả màu thời gian, bạc phênh phếch.
Con phố gò đồng với tiếng đục tiếng chạm cùng thứ mùi ngai
ngái khét lẹt đã chìm vào quá vãng. Vẫn còn đấy tên phố, nhưng đâu rồi những
nghệ nhân bạc mặt với đồng?
"Làm đồng nát còn hơn"
Phố Hàng Đồng dài đúng 130m từng là niềm tự hào của đất Kẻ
Chợ, cũng là đất lành tụ nhiều thợ đồng giỏi nhất nước ta. Ngày nay, dạo qua
con phố ấy, những cửa hàng vẫn ăm ắp đồ đồng đủ loại, từ đồ thờ cúng đến vật
trang trí, chẳng thiếu thứ gì. Nhưng ai tinh tế sẽ nhận ra, ở con phố ấy thiếu đi
hai thứ đặc trưng là tiếng gõ chạm đồng và thứ mùi ngai ngái.
Câu trả lời rất đơn giản, bởi cả phố hầu như chẳng tìm đâu
ra người gò đồng. Tất cả chuyển sang buôn bán, sản phẩm đồng được nhập về từ
khắp các nơi, thậm chí cả hàng Trung Quốc. Vì vậy, phố Hàng Đồng giờ đây đã
vắng bóng nghệ nhân, thay vào đó là những phường hội buôn bán.
|
Sản phẩm đồng ở
phố cổ chủ yếu là hàng nhập.
|
Chúng tôi vào hơn chục cửa hàng chỉ để đặt làm một sản phẩm
nho nhỏ. Nhưng tất cả những gì chúng tôi nhận được chỉ là những lời khước từ
ráo hoảnh hoặc những cái lắc đầu nguồi nguội. Một bà trung niên cất tiếng bảo rằng:
"Cậu đặt làm đồng á? Không ai làm nữa đâu mà đặt, phí công thôi. Bảo chúng
tôi làm đồng thì thà làm đồng nát còn hơn. Nghề này ngày xưa "ráo mồ hôi
là hết tiền", nhưng bây giờ "chưa ráo mồ hôi đã hết tiền" thì ai
dại gì mà làm. Buôn bán cho nó lành, vừa có tiền lại chẳng vất vả gì, tôi nói
thế có đúng không?".
Nói rồi bà kéo tôi vào cửa hàng xem hàng trăm mẫu sản phẩm
trưng bày. Từ mâm, bát đến não bạt, đèn đồng đều đủ cả. Bà bảo: "50% sản
phẩm này là nhập từ Trung Quốc về, vừa rẻ vừa bóng bẩy. Tội gì mà phải cắm mặt
vào cái lò lửa cho nó bạc mặt ra. Đấy cậu xem, cả phố người ta bán đồ đồng chứ
có ai làm nữa đâu".
|
Đèn đồng - một vật dụng
còn sót lại của nghệ nhân phố cổ.
|
Chuyện cũ nhắc lại
Không bỏ cuộc, chúng tôi tiếp tục tìm kiếm cho ra một vài nghệ
nhân còn sót lại ở con phố này. May mắn thay, còn cụ Hoàng Văn Nõn ở số nhà 28.
Cụ Nõn năm nay đã bước sang tuổi 80, nghề làm đồng đã vắt kiệt sức lực của một
người vốn rất lực lưỡng lại thạo nghề.
Phải lấy hơi lâu lắm cụ Nõn mới nói được vài câu: "Ngày
trước cả phố làm gò đồng. Từ già đến trẻ ai cũng làm, cả nước đến đây đặt hàng
cơ mà. Đận những năm 1920 người ta còn xuất hàng sang nước ngoài bán. Gia đình
tôi cũng 6, 7 đời làm nghề này. Nghề vất vả lắm, nhưng nếu chịu khó làm thì chẳng
bao giờ nghèo đâu".
|
Phố Hàng Đồng đã vắng
bóng nghệ nhân.
|
Cũng theo cụ Nõn, nguyên nhân phố Hàng Đồng bỏ nghề gia
truyền cũng nhiều "vô thiên lủng" nhưng tựu chung lại với một lý do
mà ai cũng nhìn thấy. Đấy là đận những năm sau đổi mới, có vài gia đình ở nơi
khác chuyển đến, họ tham gia buôn bán đồ đồng chứ không tham gia sản xuất. Các
hộ khác thấy buôn bán có lợi hơn lại nhàn hạ nên cứ theo nhau bỏ nghề. Một nhà,
hai nhà rồi mười nhà, đến bây giờ là cả phố bỏ nghề.
Cháu nội cụ Nõn, anh Hoàng Xuân Thắng không cam chịu nhìn
nghề gia truyền mai một, đã cố gắng học nghề truyền thống. Nhưng ai ngờ:
"Giữa con sóng lớn thì con cá nhỏ bị vùi dập. Mình không buôn bán thì mình
chết, thôi thì cứ vừa buôn bán vừa làm nghề. Nhưng làm chẳng được bao nhiêu,
chỉ làm những thứ đơn giản nhỏ lẻ nếu có ai đặt hàng", anh Thắng bộc lộ.
|
Thợ đồng Ngũ Xá lay lắt
giữ nghề.
|
Nhìn từ "láng giềng"
Cụ Nõn thở dài vẻ não nuột lắm, bảo: "Anh có biết làng
Ngũ Xá không? Ở đấy họ làm đồng chỉ sau phố cổ này thôi, ở đấy có nhiều nghệ
nhân vốn là dân ở đây. Tôi mách cho anh một người, và hỏi xem ở đấy nghề cha
ông có bị thất truyền như ở đây không?".
Chúng tôi tìm về làng Ngũ Xá, nghệ nhân nữ duy nhất của làng
đồng nổi tiếng 500 năm là bà Ngô Thị Đan ở ngõ Nam Tràng. Khoảng những năm 70
của thế kỷ trước, khi chưa được truyền nghề, bà Đan đã tự nặn những bộ binh khí
bằng đất sét và tạc tượng đòi hỏi kỹ thuật cao, thành công vượt xa những thợ
bậc 6 lúc bấy giờ. Sự khéo léo của người phụ nữ này khiến cụ Nguyễn Văn Tùy -
thợ cả của làng cũng phải sửng sốt. Sau nhiều lần mục sở thị học trò tự tay làm
nên những sản phẩm đó, cụ quyết định truyền nghề cho cô dâu dòng họ Nguyễn Văn.
Có một kỷ niệm trong nghề mà bà Đan nhớ mãi đó là vào năm
1991, một nhà buôn đồ cổ đã "chết đứng" khi thấy chiếc lư đồng giả cổ
được bà bán với giá 60.000đ, mà trước đó ông ta mua lại của một nhà buôn khác
với giá 800USD. Nước đồng giả cổ với màu xanh rêu tinh tế trong khe rãnh được
bà sáng tạo quá đỗi tự nhiên đã khiến các tay buôn đồ cổ sành sỏi nhất cũng
không thể phát hiện được. Sau lần ấy, tay nhà buôn đặt hàng bà sản xuất những
lư, triện, tượng giả cổ với giá hời nhưng bà từ chối.
Bà
Đan cho hay, một trong những niềm tự hào của Ngũ Xá có thể kể đến quả chuông cao
1,5m và pho tượng Quan Thánh đền Trấn Vũ. Tượng được hun màu đen bóng, cao
3,72m, nặng khoảng 3.000kg. Tượng A-Di-Đà tại chùa Thần Quang là một công trình
tuyệt mỹ, pho tượng đúc liền đòi hỏi tay nghề, kỹ thuật cực cao, tượng nặng tới
10 tấn, cao gần 4m.
Ấy vậy mà trăn trở đối với bà Đan hiện nay không phải là ít.
Bà than thở, nghề truyền thống đang ngày càng mai một, làng nghề với 500 năm có
nguy cơ bị biến mất y hệt phố cổ nếu không có kế hoạch bảo tồn phát triển. Bà
Đan bảo: "Cứ nhìn cái gương phố Hàng Đồng mà gai cả người. Nhiều nghệ nhân
làng Ngũ Xá cũng thành danh từ con phố ấy, bây giờ nhìn lại đều tiếc. Nhưng
biết đâu đấy, rất có thể Ngũ Xá rồi sẽ chịu chung số phận đau khổ với nghề gia
truyền như ở phố cổ bây giờ".
- "Dù thế hệ trẻ bây giờ đã quay lưng lại với nghề
gia truyền nhưng tôi cũng chẳng trách được. Thị trường bây giờ như thế thì
làm đồng cũng như làm những nghề khác đều rất khó khăn. Tôi chỉ truyền lại
cho con cháu một tâm niệm rằng, cái lý thuyết rất thấm với người Hà Nội là
bởi đó là thứ nghề cha ông nên hãy yêu và giữ nó chừng nào trái tim còn
đập".
Nghệ nhân Hoàng Văn Nõn
- "Hiện nay, nhà nước đã có chính sách ưu đãi đặc
biệt không thu thuế với nghề đồng nhưng do đặc thù lao động thủ công vất vả,
thu nhập không cao, ít thị trường nên nhiều người đã không còn gắn bó với
đồng. Chúng tôi duy trì cũng vì đây là nghề truyền thống, chứ nếu không
thì...".
Nghệ nhân Ngô Thị Đan
|
Theo: Kienthuc.net.vn