Đôi bàn tay điêu luyện của nghệ nhân Nguyễn Tuấn Quyết
Truyền thống một làng nghề
Lang thang khắp các ngõ phố cũ và lấm
lem bụi than nằm sâu trong các vách đồi, vách núi của Hạ Long, tôi mới
tìm được đến nhà của nghệ nhân Nguyễn Tuấn Quyết, người đang lưu giữ và
phát triển nghề thủ công mỹ nghệ than đá truyền thống đã từ rất lâu đời
của dòng họ. Khi được nghe tôi giới thiệu là phóng viên, anh Quyết với
nụ cười sáng chói lộ rõ trên khuôn mặt đen nhẻm vì bụi than, hồ hởi giới
thiệu về tác phẩm vừa mới hoàn thành của mình. Những đường nét mềm mại
và tinh xảo của tác phẩm được phân tích như chính giọng nói nhẹ nhàng
của anh vậy.
Đã 3 đời nhà anh theo cái nghiệp này
và đó cũng là niềm tự hào của cả dòng họ. Khắp các cửa hàng lưu niệm lớn
nhỏ của thành phố du lịch đều trưng bày các sản phẩm có nguồn gốc từ
xưởng sản xuất của anh. "Để có được một tác phẩm than đá hoàn thiện đòi
hỏi cả một chuỗi sáng tạo của người thợ mà chủ yếu làm bằng thủ công. Có
thể kể đến khâu đầu tiên như chọn than, mà phải chọn được hòn than đẹp,
già, bóng và không bị nứt nẻ. Sau đó là có ý tưởng sáng tạo phù hợp,
rồi phác thảo lên hòn than. Vì than đá thường rất giòn nên người thợ
phải biết chọn dao gọt làm sao cho phù hợp, sau đó tạo những đường nét
tinh xảo, làm mềm và đánh bóng cho sản phẩm. Mỗi giai đoạn đều đòi hỏi
sự tỉ mỉ và cẩn thận...” - nghệ nhân Nguyễn Tuấn Quyết tự hào chia sẻ.
Anh Quyết kể rằng: Khi Quảng Ninh vẫn
còn là hai tỉnh tách rời - Quảng Yên và Hải Ninh, làng nghề thủ công mỹ
nghệ than đá đã có rồi, lúc đó nghệ nhân cơ bản chỉ là những người thợ
mỏ. Sau những giờ làm việc mệt nhọc trên công trường, hầm mỏ... những
người thợ chọn những hòn than đẹp mang về nhà và tự gọt giũa theo trí
tưởng tượng của mình. Sau đó họ khoe những tác phẩm của mình, rồi tặng
nhau nhân dịp lễ, tết.... Dần dần những món quà chân chất đó đã trở
thành những món đồ trưng bày không thể thiếu trong mỗi gia đình thợ mỏ.
Và làng nghề được bắt đầu từ đó.
Cho đến bây giờ, những học sinh trong
vùng không đi tiếp các cấp học cao hơn đều ở lại với xưởng sản xuất của
gia đình anh, và niềm vui đó dường như vẫn còn được giữ nguyên vẹn...
Gìn giữ và phát triển
Sản phẩm mỹ nghệ bằng than đá ngày
càng được nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến bởi vẻ đẹp và sự
độc đáo về chất liệu, tính thẩm mỹ do bàn tay khéo léo của người thợ thủ
công tài hoa, là một sản phẩm du lịch đặc sắc của vùng mỏ Quảng Ninh.
Đặc biệt, khi Quảng Ninh đang là một trong những điểm đến hấp dẫn nhất
thế giới với kỳ quan Vịnh Hạ Long.
Vậy mà, cũng đã có lúc nghệ nhân Tuấn
Quyết cảm thấy nản lòng. Bước vào thời buổi kinh tế thị trường, các gia
đình khác trong làng nghề lần lượt bỏ nghề và đi làm giàu bằng những
công việc dễ dàng khác, còn lại mình anh bơ vơ chống chọi và cống hiến
cho nghề. Nhưng lòng yêu nghề, ước muốn bảo tồn nghề gia truyền đã không
cho anh nghĩ đến việc "ruồng bỏ” những hòn than được mệnh danh là vàng
đen này... Thế là anh quyết định mở rộng xưởng sản xuất, đầu tư máy cắt,
đồ nghề, đào tạo những lớp thợ mới... Biết bao khó khăn đi qua đôi bàn
tay khô ráp, biết bao mồ hôi và đôi lúc có cả những giọt nước mắt, phần
vì mưu sinh cho gia đình, phần vì phụ cấp cho thợ, nguyên liệu giờ phải
mua lại, mà sản phẩm thì chưa thể xuất đi vì tay nghề của lớp trẻ chưa
cao.
Rồi mọi khó khăn cũng qua, giờ đây
thầy trò anh đã phần nào đứng vững được với nghề. Hiện nay xưởng sản
xuất của anh rộng hàng ngàn mét vuông, có hàng trăm thợ làm việc không
quản nắng mưa. Không chỉ là đủ ăn, đủ nuôi sống gia đình và thợ, mà với
anh đó còn là một tự hào và thành công lớn trong đời khi đã gìn giữ được
cái nghề mà gần như đã mất đi trong tâm thức của nhiều người thợ mỏ
vùng than.
Một sản phẩm mỹ nghệ bằng than đá
Cần hơn thế nữa
Quảng Ninh có những làng nghề danh
tiếng, sản phẩm xuất hiện ở rất nhiều nơi, nhưng việc xây dựng thương
hiệu và quảng bá sản phẩm cho làng nghề còn thiếu, chủ yếu là tự phát
nên hiệu quả còn chưa cao. Vẫn còn nhiều quan niệm cho rằng, lấy danh
tiếng truyền thống để thay thế cho việc quảng bá thương hiệu làng nghề…
Tuy nhiên, thực tế đã cho thấy, cách làm này không mấy thành công. Trong
khi đó, sản phẩm mỹ nghệ than đá đã có mặt ở nhiều công trình văn hóa,
lịch sử tiêu biểu của cả nước.
Thiết nghĩ, làm sao để những người tâm
huyết như anh Quyết và bao người nữa không giảm niềm say mê, sáng tạo
với nghề mỹ nghệ than đá? Nên chăng, việc tạo điều kiện để những người
yêu nghề tiếp tục gìn giữ và phát triển nghề, sự đầu tư và quảng bá
thương hiệu luôn là điều cần thiết, một hướng đi mới và một sự quan tâm
đúng mức cho sự phát triển, nhất là trong chiến lược dài hơi để xây dựng
sản phẩm du lịch từ những sản phẩm truyền thống của Quảng Ninh cũng như
của nhiều làng nghề trên cả nước. Theo: Đại Đoàn Kết
|