Và tôi trở lại Làng lụa Vạn Phúc vào
một buổi chiều Thu, khi nhịp sống hối hả nơi phố phường hào hoa đang len
lỏi đến từng ngõ ngách. Nhắc đến nghề dệt lụa truyền thống, người làng
tự hào giới thiệu tôi đến nhà nghệ nhân Nguyễn Hữu Chỉnh – bậc truyền
nhân duy nhất của nghề lụa Vạn Phúc.
Duyên nợ với nghề lụa
Suốt
cuộc đời gắn bó với nghề ươm tơ, dệt lụa, người nghệ nhân ấy giờ đã về
hưu. Trước mắt tôi là một ông cụ ngoài tuổi 75, những nếp nhăn gợn sóng
trên khuôn mặt nhân hậu, đôi mắt đã bắt đầu mờ đi nhưng vẫn toát lên
thần sắc của một nghệ nhân quay tơ, dệt lụa bao đời. Không ai khác đó
chính là nghệ nhân Nguyễn Hữu Chỉnh.
Nghệ nhân Nguyễn Hữu Chỉnh bên khung dệt lụa |
Buộc
chặt cuộc đời vào những tấm lụa đào, thấm thoắt cũng đã qua cái tuổi
“nhân sinh thất thập cổ lai hy”, “Ở Làng Vạn Phúc có ba nghệ nhân nhưng
duy nhất mình tôi còn sống” – ông Chỉnh buồn buồn tâm sự.
Dấn
thân vào nghề lụa từ năm 20 tuổi, thời kỳ đầu, ông làm lụa gia công cho
nhà nước ở vùng Sơn La. Đến tuổi 40 ông chuyển công tác về địa phương
và mở xưởng dệt tại nhà. Từ đó tới nay ông cùng các thành viên trong gia
đình gom sức xây dựng xưởng gia công của mình. Việc dệt lụa giờ đây chỉ
trông chờ vào cậu con trai cả tên Cường - người kế tục nghiệp cha.
Không
ngần ngại đưa tôi tham quan xưởng dệt lụa, ông Chỉnh giới thiệu cả
xưởng có 3 máy, cứ hai ngày xưởng dệt được 20m vải, bình quân mỗi máy
dệt được gần 7m. Sau công đoạn dệt, những tấm lụa nguyên chất này được
cuộn tròn và đem đi nhập ở các quầy vải tại địa phương. Giá bán của
những tấm lụa cũng tùy thuộc vào kỹ nghệ dệt. Lụa chất lượng nhất bán
với giá 180 nghìn/mét, những tấm lụa với chất lượng bình thường chỉ giao
động ở mức 90 – 120 nghìn/mét.
“Người đời
cứ nghĩ cuộc đời của người làm lụa lúc nào cũng xuôi buồm lặng gió,
nhưng nghề lụa cũng rất nhạy cảm với những biến cố thăng trầm” - ông
Chỉnh cho biết.
Những sóng gió, tai ương cứ
dồn dập ập tới nhiều lần như muốn xóa sạch cái nghề dệt lụa bao đời của
người Làng Vạn Phúc. Nhưng với một niềm đam mê và tận tụy với nghề,
người nghệ nhân ấy đã thổi hồn vào từng đường tơ, nếp lụa, “cứu sống”
biết bao xưởng dệt trong lúc Làng lụa Vạn Phúc đứng trước vực thẳm.
“Đó là khi nguồn nguyên liệu trở nên khan hiếm, thị trường tiêu thụ lụa điêu đứng, cả làng ai nấy rùm beng chuyện bỏ nghề.
Cũng
chính thời kỳ này rất nhiều hộ gia đình đã quyết định giã từ nghề lụa,
đó cũng là lý do vì sao số lượng những hộ dệt lụa suy giảm từ 400 hộ
xuống còn 200 hộ. Lúc này, không còn cách nào khác, chỉ biết dồn hết tâm
lực oằn mình theo từng nếp lụa, quyết không thể từ bỏ nghề một cách dễ
dàng. Trước hết là phải xoay sở cho được nguồn tơ, tìm thị trường tiêu
thụ, tân trang xưởng dệt… Rồi cơn thịnh nộ cũng đi qua.” – nghệ nhân
Chính kể lại.
Có lẽ những biến cố thăng trầm
của lịch sử đã dội vào làng lụa và làm hằn lên những đổi thay trong
cuộc đời người làm lụa. Chính vì vậy mà người nghệ nhân ấy và nghề dệt
lụa trở nên gắn bó duyên nợ với nhau.
Đau đáu một nỗi niềm
Trải
qua nhiều sóng gió của cuộc đời, có những thời kỳ Làng lụa Vạn Phúc
tưởng như đã chết, cả làng vắng bóng tiếng quay tơ, dệt sợi. Ông Chỉnh
vẫn nhen nhóm “ngọn lửa” cho nghề lụa bằng những kiệt tác nghệ thuật
tinh tế. Những tấm lụa đào dưới bàn tay khéo léo của nghệ nhân Chỉnh
cũng trở nên tinh tế, sắc sảo và tài hoa hơn.
Làm nên tấm lụa đẹp đòi hỏi tâm sức và tài năng của người nghệ nhân |
Từ
năm 2001 đến năm 2009, ông Chỉnh là Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Vạn
Phúc. Cũng chính vì vậy, trách nhiệm giữ lửa cho nghề đặt lên vai người
nghệ nhân này. Đau đáu một nỗi niềm với nghề lụa, ông đã sáng tạo nên
rất nhiều mẫu thiết kế và gửi đi dự thi. Năm 2009, ông tự tay dệt nên
thương hiệu “Lụa Hà Đông”, nhờ mẫu thiết kế đó, chỉ trong vòng một năm
sau, quận Hà Đông đã hỗ trợ kinh phí 1 triệu/máy dệt để khôi phục lại
thương hiệu.
Có lẽ kiệt tác đánh dấu lát cắt
trong cuộc đời dệt lụa của người nghệ nhân già là mẫu thiết kế lụa Long
Vân - sản vật dâng Đại Lễ nghìn năm Thăng Long Hà Nội. Chau chuốt từng
sợi chỉ, ông Chỉnh cần mẫn đầu tư thiết kế lụa Long Vân.
Ông
tự hào kể: “Mẫu thiết kế này được hoàn thành vào tháng 6.2010. Nó đặc
biệt hơn so với các mẫu thiết kế khác bởi sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp
truyền thống và hiện đại. Những hoa văn trên nếp lụa Long Vân được điểm
xuyết cách điệu một cách duyên dáng. Mẫu lụa Long Vân không chỉ đơn
thuần là tôn vinh tấm lụa mà quan trọng hơn cả là nơi ký thác linh hồn
của người làm ra nó”.
Sản phẩm lụa Vạn Phúc được rất nhiều du khách nước ngoài ưa chuộng |
Năm
2011, ông tiếp tục gửi những mẫu thiết kế vào tận Quảng Nam và vinh dự
đoạt giải nhì cuộc thi Chào mừng phố cổ Hội An tròn mười năm được UNESCO
công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.
Niềm
đam mê của người nghệ nhân Nguyễn Hữu Chỉnh đã được trả công xứng đáng,
suốt cuộc đời cống hiến cho nghề lụa ông đã vinh dự nhận được 7 vương
miện, 12 danh hiệu giải thưởng từ các cuộc thi.
75
năm – một đời người, gắn bó với nghề lụa đào cũng đủ để người nghệ nhân
ấy chiêm nghiệm về cái nghề của mình: “Đến với nghề đơn giản chỉ vì một
niềm đam mê, mặc những cám dỗ của cuộc đời, chưa khi nào tôi có ý định
từ bỏ đứa con lòng của mình”.
Vờn những tấm
lụa mềm mại trên tay, nghệ nhân Chỉnh gật gù tâm đắc: “Lụa Hà Đông khó
có thể trộn lẫn với những tấm lụa khác nhờ chất liệu tơ tằm và kỹ nghệ
dệt, mỗi một tấm lụa là kết tinh vẻ đẹp thuần túy, là nơi cất giữ cái
tâm của người dệt”.
Đến tuổi về hưu, nhận về
mình thiên chức làm ông, làm cụ của mười đứa cháu, chắt nhưng ông Chỉnh
không quên để mắt tới xưởng lụa, làng lụa. Tuổi tác tuy có lớn, nhưng
cũng không làm chai sạn niềm đam mê, sự yêu nghề. Nhờ những phẩm chất đó
mà tên tuổi cụ Nguyễn Hữu Chỉnh và Làng lụa Vạn Phúc vẫn trường tồn
cùng năm tháng.
Theo: Quê Hương