|
Nghệ nhân hát xoan
104 tuổi Lê Thị Đá
|
1. Trong Dự thảo
Nghị định lần này, việc xét đặc cách và truy tặng danh hiệu cho nghệ
nhân dân gian: bao gồm nghệ nhân nhân dân (NNND) và nghệ nhân ưu tú
(NNƯT) là những nội dung được chú ý. Từ nhiều năm nay, những nghệ nhân
dân gian hội đủ tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu NNND, NNƯT theo luật định
nhưng do tuổi cao, sức yếu hoặc đã mất thì có được xét đặc cách hoặc
truy tặng danh hiệu NNND, NNƯT hay không? Giải đáp vấn đề này, Dự thảo
Nghị định đã đưa ra những nội dung cụ thể.
Theo dự kiến, Nghị định sẽ được ban
hành trong năm 2013 này, nhưng người ta không khỏi băn khoăn, lo lắng
khi mà các nghệ nhân dân gian hiện nay đều đã ở độ tuổi gần đất xa
trời. Nhiều năm nay, trong khi chờ đợi chính sách, cơ chế đãi ngộ của
nhà nước, các nghệ nhân lần lượt ra đi lặng lẽ. Trường hợp nghệ nhân hát
xẩm Hà Thị Cầu vừa qua đời là một ví dụ về cuộc đời của những người "có
tiếng” mà không "có miếng”- bởi những đóng góp lớn của cụ Cầu trong
việc gìn giữ một loại hình âm nhạc dân tộc đã được ghi nhận. Chiểu theo
Dự thảo Nghị định mới này, cụ Cầu sẽ có trong danh sách được truy tặng.
Tuy nhiên, trong dự thảo, phần quy định đối với những đối tượng được
truy tặng, cụ thể như "đã mất trong thời gian 5 năm trước ngày Nghị định
có hiệu lực” liệu có phải là quá khô cứng, máy móc? Và ít nhiều nó
cũng sẽ gây ra sự thiệt thòi với những nghệ nhân đã mất trước thời điểm 5
năm ngày Nghị định có hiệu lực.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Tuệ với nghệ nhân sử thi Rơchăm Bin
2.
Để vá "lỗ thủng” cho cơ chế phong tặng nghệ nhân, Hội Văn Nghệ dân gian
Việt Nam đã mang lại niềm vui cuối đời cho hàng trăm nghệ nhân. Rồi các
tỉnh như Bắc Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ… cũng đã có chế độ đãi ngộ nghệ
nhân hợp lý- khi mà thực tế, nghệ nhân hát Xoan cổ ở Phú Thọ chỉ còn 69
người, trong đó có 8 người còn đủ sức khỏe và khả năng truyền dạy. Hiện
nghệ nhân hát xoan cao tuổi nhất là 104 tuổi.
Và trong khi chờ đợi được tôn vinh và
ghi nhận ở cấp cao hơn, thì năm 2010, tỉnh Bắc Ninh đã phong tặng danh
hiệu Nghệ nhân dân ca quan họ Bắc Ninh cho 41 cá nhân tiêu biểu, kèm
theo số tiền thưởng 5 triệu đồng mỗi nghệ nhân. Sau 3 năm, đã có 6 cụ về
với tổ tiên, những người còn lại, ít tuổi nhất cũng đã 82 tuổi và nhiều
nhất là gần 100 tuổi. Ông Nguyễn Thừa Kế năm nay đã bước sang tuổi 93,
gắn bó với Quan họ từ năm 1938, nghĩa là ba phần tư thế kỷ ông gắn bó
với những làn điệu của quê hương. Suốt mấy chục năm qua, ông Kế đã có
nhiều đóng góp quan trọng cho việc khôi phục và thổi sức sống cho những
bài Quan họ cổ. Người ta gọi ông là người "giữ lửa” cho quan họ. "Có lẽ
đến giờ Bộ VHTT&DL vẫn chưa biết đến sự tồn tại của chúng tôi. Họ
chưa một lần ghi nhận sự đóng góp của chúng tôi. Và mong muốn của tôi
bây giờ là có một sự công nhận của Nhà nước. Chúng tôi già và cũng sắp
về với tổ tiên, sự ghi nhận ấy là để con cháu phát huy truyền thống của
cha ông”, ông Kế ngậm ngùi.
3.
Ở một loại hình nghệ thuật khá đặc biệt là sử thi Tây Nguyên, khi thực
hiện một dự án bảo tồn sử thi, GS.TS Ngô Đức Thịnh, Ủy viên Hội đồng di
sản văn hóa quốc gia cho rằng: "Tình trạng thưa thớt và tuổi tác của các
nghệ nhân, khiến công tác phiên âm, biên dịch trở thành khâu khó khăn
nhất hiện nay”. Theo thống kê, chỉ có hơn 10 nghệ nhân biết hát kể,
phiên âm và biên dịch do các nghệ nhân tuổi cao sức yếu lần lượt qua
đời. Qua đó, cho thấy nếu không làm khẩn trương, chẳng bao lâu nữa,
những pho sử thi sống về với tổ tiên, đó là tổn thất rất lớn không thể
bù đắp được.
Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Quang
Tuệ (Sở VHTT&DL tỉnh Gia Lai) trăn trở: "Dường như chúng ta chưa
giúp gì nhiều cho các nghệ nhân. Họ vẫn sống một cuộc đời lặng lẽ, rồi
đến một ngày nào đó lại lặng lẽ ra đi.
Thực tế đã cho thấy, những đóng góp
của những nghệ nhân là vô giá. Và sự đối đãi, ứng xử với những "báu vật
nhân văn sống” cần sớm được thực hiện. Đừng để khi quy chế về nghệ nhân
được ban hành, e rằng chẳng còn ai để phong tặng. Như nghệ nhân quan họ
Nguyễn Thừa Kế từng chia sẻ, ông không muốn lễ phong tặng biến thành lễ
truy tặng.
Theo: Đại Đoàn Kết
|