Trân trọng, tôn vinh nghệ nhân trên
hành trình miệt mài giữ gìn văn hóa cổ truyền, dự thảo nghị định quy
định đối tượng, tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục xét tặng danh hiệu nghệ
nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể
vừa được xây dựng.
Dự thảo này ra đời rất muộn mằn so với sự ra đi lần lượt của nhiều nghệ
nhân tài danh những năm qua. Kể cũng là điều đáng tiếc! Nhưng sẽ còn
đáng tiếc nữa nếu mai kia, khi nghị định đi vào cuộc sống, việc xét
chọn, vinh danh được triển khai, các nghệ nhân phải chịu tốn kém, nhiêu
khê và mòn mỏi về kinh phí, thủ tục, thời gian chờ đợi.
Đãi ngộ cần thiết thực hơn!
Bên cạnh vấn đề ghi nhận tài năng, công lao của các nghệ nhân bằng danh
hiệu, điều mà rất nhiều người quan tâm, trong đó có dư luận, báo giới,
gia đình các nghệ nhân và nhiều khi cả chính các nghệ nhân nữa, đó là
việc đãi ngộ nghệ nhân sẽ được thực hiện như thế nào. Đã có rất nhiều ý
kiến phàn nàn xung quanh việc nhiều nghệ nhân lâu nay, được đánh giá
cao, được gọi là “báu vật nhân văn sống”, nhưng không có lấy một tấm thẻ
bảo hiểm y tế, một cuốn sổ tiết kiệm hay một khoản trợ cấp nho nhỏ theo
định kỳ.
Trong dự thảo, vấn đề này đã được nhắc đến với tinh thần: “Nghệ nhân
nhân dân, nghệ nhân ưu tú được hưởng các quyền theo quy định của pháp
luật về thi đua, khen thưởng, pháp luật về di sản văn hóa và một số
chính sách đãi ngộ được quy định tại nghị định này”. Theo đó, dự thảo
đặt ra chủ trương: “Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chủ trì, phối
hợp với Bộ Tài chính, Bộ Y tế, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch
(VH-TT&DL) trình Thủ tướng Chính phủ ban hành chế độ bảo hiểm y tế
đối với nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú; trợ cấp sinh hoạt hằng
tháng đối với nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú có thu nhập thấp, hoàn
cảnh khó khăn”.
![](http://petrotimesgate.petrotimes.vn/stores/news_dataimages/chudiepquynh/032013/26/15/NSUT_Pho_Thi_Kim_Duc.jpg)
NSƯT Phó Thị Kim Đức (ngoài cùng bên trái) suốt nhiều năm âm thầm cùng học trò gìn giữ ca trù.
Có lẽ, cần những quy định cụ thể, thiết thực hơn nữa để các nghệ nhân,
gia đình và dư luận cũng cảm thấy việc đãi ngộ sau vinh danh là thỏa
đáng đối với công lao nhiều năm lưu giữ, truyền nghề của các nghệ nhân.
Và trên tinh thần đó, mỗi địa phương cũng rất cần có những phối hợp đãi
ngộ, hỗ trợ hợp lý cho nghệ nhân trong sinh hoạt, nhất là những nghệ
nhân nghèo khó, neo đơn, già yếu… Được biết, Sở VH-TT&DL tỉnh Bắc
Ninh đang xây dựng một chương trình đãi ngộ, hỗ trợ các nghệ sĩ, nghệ
nhân của tỉnh để tham mưu cho tỉnh.
Theo đó, mỗi nghệ nhân hằng tháng có thể được hưởng một khoản trợ cấp
khoảng hơn 1 triệu đồng. Đợt phong tặng nghệ nhân đầu tiên của tỉnh có
41 cụ được vinh danh, nay 6 cụ đã mất. Hy vọng với 35 cụ còn lại và các
cụ khác có thể sẽ tiếp tục được vinh danh sau này, tỉnh Bắc Ninh sẽ đẩy
nhanh tiến độ, đi đến hiện thực hóa chương trình đãi ngộ này. Đây cũng
là một ví dụ để tham khảo với những người xây dựng dự thảo nghị định
cũng như các tỉnh thành khác trong việc ứng xử với nghệ nhân.
Đặc biệt, ngoài chuyện đời sống, sinh hoạt, sức khỏe… cần lưu tâm đến
việc tạo điều kiện cơ chế, vật chất, kỹ thuật cho nghệ nhân trong quá
trình làm nghề, truyền bá tri thức và đào tạo thế hệ kế cận. Nghệ nhân
được quan tâm về đời sống là rất quý, nhưng sẽ càng ý nghĩa nếu tinh hoa
nghề nghiệp của họ, những tri thức, kỹ năng độc đáo mà họ đã lĩnh hội,
ứng dụng, sáng tạo qua cả cuộc đời, sẽ được lưu giữ, tiếp tục truyền nối
đến những lớp người sau.
Vì thế, nhất là với những nghệ nhân còn khỏe mạnh, minh mẫn, Bộ
VH-TT&DL cùng với địa phương cần có kế hoạch khai thác, ghi hình,
ghi âm, văn bản hóa những tri thức của họ để phục vụ cho nghiên cứu lâu
dài, đồng thời hỗ trợ họ trong việc mở lớp, tổ chức truyền nghề. Và
đương nhiên, song song với quá trình này, nghệ nhân cần được hưởng chế
độ thù lao, bồi dưỡng xứng đáng. Đây cũng chính là những điều cần bổ
sung thêm trong dự thảo nghị định.
Thủ tục cần nhanh gọn!
Việc phong tặng danh hiệu nghệ sĩ đã qua nhiều năm, nhiều lần, nhưng
hầu như lần nào cũng có những ý kiến xung quanh vấn đề thủ tục, quy
trình xét chọn. Với nhiều nghệ sĩ lão làng, tuổi cao sức yếu, thì việc
phải đi lo giấy tờ, lo xác nhận, đi trình nộp… quả là nhiêu khê. Việc
xây dựng dự thảo và triển khai nghị định sau này trong thực tế cũng nên
rút kinh nghiệm từ cách làm việc với các nghệ sĩ. Rõ ràng, các nghệ nhân
thậm chí còn hạn chế hơn nhiều nghệ sĩ về tuổi tác, sức khỏe, hầu như
chỉ biết có không gian nông thôn, có bài ca, tiếng đàn, bài thuốc hay
những sinh hoạt văn hóa của làng mạc, địa phương mình. Việc xét chọn,
phong tặng danh hiệu, nếu gọn gàng, nhanh chóng thì các nghệ nhân được
“nhờ”, còn lòng vòng, kéo dài và thiếu sự hướng dẫn, thậm chí nếu không
giúp đỡ nghệ nhân trong hoàn chỉnh hồ sơ, thì thực sự sẽ khá phiền toái,
mệt mỏi.
Trong dự thảo có yêu cầu đối với hồ sơ của cá nhân bao gồm: “Bản khai
thành tích đề nghị xét tặng danh hiệu” và “các tài liệu chứng minh tri
thức, kỹ năng và những đóng góp đối với sự nghiệp bảo vệ di sản văn hóa
phi vật thể gồm: video clip, ảnh mô tả tri thức và kỹ năng đang nắm giữ,
bản sao có công chứng hoặc chứng thực giấy chứng nhận hoặc quyết định
tặng thưởng huân chương, huy chương, giải thưởng, bằng khen và các tài
liệu khác liên quan”.
Theo đó, bản khai thành tích và đề nghị thì nghệ nhân, gia đình nghệ
nhân có thể thực hiện, cùng việc công chứng các tặng thưởng. Nhưng việc
ghi hình, chụp ảnh... để chứng minh tri thức, kỹ năng của nghệ nhân thì
nhất thiết phải có chuyên gia, cán bộ chuyên môn xuống tận nơi thực hiện
và hỗ trợ toàn bộ về kinh phí, kỹ thuật đối với các nghệ nhân trong
công việc này. Không thể đưa ra yêu cầu chung chung để rồi nghệ nhân và
gia đình phải bỏ tiền ra thuê dịch vụ chụp ảnh, quay hình làm tư liệu
cho vào hồ sơ đem nộp. Bản dự thảo cần lưu ý có sự cân nhắc về vấn đề
này, cũng như trong tương lai, khi thực hiện tiếp nhận, xét chọn, hội
đồng cấp tỉnh, ngành văn hóa địa phương và chính quyền cơ sở có biện
pháp hỗ trợ nghệ nhân trong việc hoàn chỉnh hồ sơ, tư liệu.
Dự thảo cũng yêu cầu: “Sở VH-TT&DL là cơ quan tiếp nhận hồ sơ của
đối tượng có hộ khẩu thường trú tại địa phương, Bộ VH-TT&DL là cơ
quan tiếp nhận hồ sơ của đối tượng đang sinh sống ở nước ngoài” và “cá
nhân có khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn quy định tại Điều 5 hoặc Điều 6
Nghị định này, lập 6 bộ hồ sơ gửi tới cơ quan tiếp nhận hồ sơ trực tiếp
hoặc qua đường bưu điện”. Tại sao không phải là nghệ nhân nộp một bộ hồ
sơ đến cơ quan tiếp nhận rồi chính cơ quan đó có trách nhiệm in sao theo
số lượng cần thiết? Như vậy sẽ giúp nghệ nhân tiết kiệm được chi phí,
nhất là với các nghệ nhân nghèo khó. Nhất là khi các phương tiện kỹ
thuật phục vụ cho công việc này và việc “sao y bản chính” tại các cơ
quan tiếp nhận hồ sơ như Sở và Bộ VH-TT&DL là hoàn toàn đáng tin
cậy!
Trân trọng và tôn vinh những “di sản sống” của văn hóa dân tộc, mong
muốn lưu giữ, phát huy những giá trị tốt đẹp mà những “di sản sống” đang
lưu giữ, đó là điều đáng ghi nhận của dự thảo này. Nhưng tinh thần nhân
văn, tác phong văn minh thì vẫn chưa được thể hiện rõ trước và sau quá
trình xét chọn. Trước khi xét chọn, nghệ nhân cần được giúp đỡ để hoàn
tất thủ tục nhanh chóng, thuận tiện và thoải mái về tư tưởng. Sau khi
tôn vinh, cần có đãi ngộ xứng đáng về cả điều kiện sống, sinh hoạt, khám
chữa bệnh lẫn điều kiện làm nghề, truyền nghề. Như vậy, với mỗi danh
hiệu nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú được phong tặng, Nhà nước,
ngành văn hóa và địa phương cần có trách nhiệm lâu dài và chu đáo, chứ
không chỉ... kết thúc lễ trao tặng... là xong!
Theo: Petrotimes