Từ vùng đất
thép Thái Nguyên, tôi tìm đường về Vạn Phúc, làng lụa nghìn năm ở quận
Hà Đông (Hà Nội), lòng mang theo câu hát của Ngô Thuỵ Miên: "Em ở đâu
hỡi mùa Thu tóc ngắn/ Giữ hộ anh màu áo lụa Hà Đông".
Vâng! Cái màu lụa đã trải qua bao đời
người, vẫn mềm, mịn, mát và từ nhiều thời nay, lụa Vạn Phúc được người
sành thời trang ví là vua của các loại vải mặc.
Ông Phạm Khắc Hiếu, Phó Chủ tịch Hiệp
Hội Dệt lụa Vạn Phúc tự hào kể cho tôi nghe: Tương truyền: Nghề dệt lụa
Vạn Phúc có từ hơn 1000 năm nay. Tổ sư nghề là bà Lã Thị Nga, dòng dõi
Hùng Vương truyền dạy cho dân. Cũng từ độ ấy, bên triền dòng Nhuệ giang
dầy phù sa xanh bời cây dâu, trong làng mạc nghe rào rào tằm ăn rỗi.
Như tằm chín, dứt ruột nhả tơ, người
Vạn Phúc cần cù, khéo léo, bền bỉ đời trước, đời sau, gắn bó với khung
dệt để hiến dâng cho cuộc đời từng vuông vải mang nhiều mẫu hoa văn khác
nhau. Cụ Đặng Văn Hữu, hơn 80 tuổi, người làng Vạn Phúc tự hào: Đã là
người Vạn Phúc, thì nam, phụ, lão, ấu đều thuộc nằm lòng các tích truyền
kì về làng, kể từ việc vị tổ sư về đây dạy cho người dân trồng dâu,
nuôi tằm, dệt vải đến chuyện các đời vua nhà Nguyễn chọn vải lụa của
làng để may quốc phục. Không dừng lại, năm 1931, người Vạn Phúc đã mang
vải lụa của mình đến hội chợ quốc tế Maseille (Pháp). 7 năm sau (1938),
người Vạn Phúc lần nữa mang những sản phẩm tinh tế được thực hiện trên
khung dệt thô sơ đến Pari, thủ đô nước Pháp. Cả 2 lần "mang chuông đi
đấm xứ người", lụa Vạn Phúc đều reo được tiếng vang trong dư âm bạn bè
quốc tế.
![](http://nongnghiep.vn/Upload/Image/2013/3/18/lua1.jpg)
Du khách Châu Âu rất thích thú với sản phẩm tơ lụa Vạn Phúc
Nhìn những khung dệt được thiết kế
giản đơn, kiểu cổ xưa, như: Con cò; chận dậm tay thoi; tay giật tay
thoi, Jhon Abidals,một du khách quốc tịch Pháp về thăm làng nghề không
khỏi ngạc nhiên. Ông nói tiếng Việt giọng lơ lớ, hồn hậu: Bằng những cái
máy thô sơ như thế này, vậy mà người Việt Nam lại làm ra được sản phẩm
vải đệp mê hồn… Ông đến Việt Nam lần đầu, nhìn cái gì cũng mắt tròn, mắt
dẹt vì ngạc nhiên. Còn cụ Nguyễn Ngọc Hướng, hơn 80 tuổi từ Thanh Trì
về tham quan cứ trầm ngâm, như chiêm nghiệm về cái vòng tuần hoàn của
đời tằm.
Về Vạn Phúc, hào hứng nhất vẫn là các
bà, các chị, thấy lụa thì "lăn xả vào", xem, ngắm, mà cả. Tại cửa hàng
bán lụa của gia đình ông bà Thắng - Thuỷ, Bà Nguyễn Thị Hương (T.P Hồ
Chí Minh), sau khi cầm tấm lụa trà nhẹ lên mặt, ngẫm nghĩ một hồi, bà
bảo: Mịn quá, mát quá, cảm giác giống cái gì nhỉ? À, phải rồi, giống như
da em bé…
Vào khu Đền phường Cửi, trung tâm sản
xuất và giới thiệu các sản phẩm hàng tơ lụa Vạn Phúc, tuy đang bận rộn
giới thiệu cho du khách trong, ngoài nước về sản phẩm quê hương, song
khi được hỏi, chị Nguyễn Thị Thuý, nhân viên ở đây niềm nở: Từ nhiều năm
nay, làng tôi trở thành điểm du lịch hấp dẫn, mỗi năm đón hàng vạn lượt
du khách trong nước và quốc tế đến thăm quan, mua sắm. Làng vì thế
quanh năm vui như ngày hội. Có mặt ở đó, ông Nguyễn Văn Thuỷ, Chủ tịch
UBND phường Vạn Phúc cho chúng tôi biết thêm: Địa phương mới tổ chức
Tuần Văn hoá, Du lịch làng nghề từ ngày 10 đến hết ngày 16 tháng Giêng.
Vui lắm, dân Vạn Phúc được đón tiếp bạn bè trên khắp các châu lục.
![](http://nongnghiep.vn/Upload/Image/2013/3/18/lua2.jpg)
Chợ lụa Vạn Phúc ngày nào cũng tấp nập bước chân du khách
Từ nhiều năm nay, người Vạn Phục thành
thục với nghề cửi canh, thì đồng thời hoạt bát với nghề buôn bán, song ở
đây người dân không bị ảnh hưởng mặt trái của cơ chế thị trường, con
người sống thân thiện, gần gũi và dễ mến. Một vinh dự với làng, trung
tuần tháng 3 năm nay, các nước Đông - Nam Á đã hội tụ tại Thái Nguyên để
cùng làm một Hội thảo quốc tế về nghề dệt truyền thống. Trong thời gian
diễn ra Hội thảo, hàng trăm nghệ nhân nghề dệt của 10 nước trong khối
ASEAN và các nước đối thoại: Canada, Nhật Bản, Ấn Độ, Hoa Kỳ đã về Vạn
Phúc, thăm quan, trao đổi kinh nghiệm với các nghệ nhân của làng. Nghệ
nhân các nước bạn: Indonesia, Philippin, Lào, Campuchia, Thái Lan,
Brunei, Malaysia, Singapore, Myanma… khi được đi thăm quan, đều rất chú ý
tới công nghệ dệt vải của người Vạn Phúc, như cấu trúc khung dệt truyền
thống toàn bộ làm bằng sức người, khung dệt hiện đại (cơ khí) giảm bớt
sức lao động, nhân công.
Điều nghệ nhân nước bạn quan tâm hơn
là nghệ nhân làng lụa Vạn Phúc đã thực hiện thao tác trong quá trình dệt
như thế nào để làm ra được sản phẩm đẹp, bền, sang trọng. Bà Aloonsa,
nghệ nhân dệt Indonesia có so sánh: Ở nước tôi có vải Batick, sản phẩm
dệt truyền thống chinh phục nhiều thị trường trên thế giới, thì ở Việt
Nam có vải lụa Vạn Phúc.
![](http://nongnghiep.vn/Upload/Image/2013/3/18/lua3.jpg)
Nghệ nhân dệt các nước ASEAN với sản phẩm tơ lụa Vạn Phúc
Giữa rực rỡ sắc màu của làng tằm tơ,
chúng tôi bước chân vào thăm cơ sở dệt truyền thống Triệu Văn Mão từ khi
nào không hay. Chủ nhân cơ sở là ông Triệu Văn Hoà cho biết: Tôi là con
trai của cụ Mão. Cụ đã khuất núi, song chúng tôi - con cháu cụ vẫn duy
trì nghề canh cửi, giống như ngày xưa cụ thân sinh ra tôi nối nghiệp tổ
tiên… Bên hiên nhà, bà Nguyễn Thị Tâm, vợ ông Mão đáng hí húi cho tằm ăn
cũng góp chuyện với chồng: Hơn 40 năm về làm con dâu cụ, là bấy nhiêu
năm tôi gắn bó với khung cửi.
Trong lúc trò chuyện với khách, giàn
guồng sợi của cơ sở Triệu Văn Mão vẫn quay tít, hơn hai chục máy dệt
không ngừng tiếng thoi đưa. Các nghệ nhân Sito Norkhalbi Haji
Wahsalfelas (Brunei), Pich Sopheap (Cam - Pu - Chia), Mitsugu Shirai
(Nhật Bản) và rất nhiều nghệ nhân của các nước Đông - Nam Á đến đây cũng
rất đỗi tự hào về sản phẩm dệt của quốc gia mình, song khi về Vạn Phúc,
đứng trước các guồng sợi, máy dệt và quầy vải, ai cũng mải nhìn ngắm
không muốn rời.
Tôi cũng thế, từng bước chân nấn ná
bởi câu hát của chàng trai từ miền đất phương Nam: "Nắng Sài Gòn anh đi
mà chợt mát/ Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông" (Ngô Thuỵ Miên). Lụa của làng
đi vào thi ca, và cũng như kiếp con người, hứng đủ ái, ố, hỉ, nộ. Dù
một thời vải lụa Vạn Phúc chỉ vua chúa mới được mặc, song cũng có đận
người làng lụa xếp khung cửi vào góc nhà, kệ cho bụi phủ mà rủ nhau tứ
tán mưu sinh. Phải đến những năm đầu thập niên chín mươi của thế kỷ
trước, làng lụa Vạn Phúc như cô thôn nữ thức giấc, bên triền dòng Nhuệ
giang, từng bãi dâu thấp thoáng bóng người thu hái, tiếng thoi lại thâu
đêm để làm ra những thước vải đẹp mê hoặc lòng người, chủ yếu là hàng
trơn, hàng khổ rộng, hàng tơ tằm nguyên chất. Ông Phạm Khắc Hà cho biết
thêm: Hiện Làng Vạn Phúc có hơn 200 hộ tham gia làm nghề dệt, với 250
máy, nhiều nhất là gia đình ông Đỗ Văn Hiếu có 24 máy dệt, mỗi năm người
Vạn Phúc làm ra khoảng 2 triệu m vải các loại, cả khổ rộng 90 cm và khổ
rộng 80 cm, trong đó có 1,5 triệu m vải tơ tằm, tương đương với số tiền
gần 20 tỉ đồng.
![](http://nongnghiep.vn/Upload/Image/2013/3/18/lua4.jpg)
Ông Phạm Khắc Hà, Phó Chủ tịch Hiệp Hội Dệt lụa Vạn Phúc tự hào với sản phẩm lụa của quê nhà
Rời Vạn Phúc để trở về Thái Nguyên,
nơi diễn ra Hội thảo thế giới về nghề dệt truyền thống, trong tôi -
tiếng thoi đưa của làng Vạn Phúc như khắc vào tâm hồn một dấu ấn không
bao giờ quên. Bởi tôi nghĩ, lụa Vạn Phúc từ nghìn năm rồi đã là niềm tự
hào của dân tộc Việt Nam. Và cả ngay bây giờ, khi ngành dệt trên thế
giới đã có những cỗ máy hiện đại, điều khiển đường tơ, đường thoi bằng
máy vi tính, 1 giờ có thể sản xuất ra hàng trăm mét vải, nhưng lụa Vạn
Phúc vẫn như cô giái đẹp, hiền dịu vì độ tinh xảo đến từng đường tơ,
từng hoạ tiết trang trí, với những Sa, gấm, đũi, lụa hàng vân. Mỗi sản
phẩm lại mang một vẻ đẹp riêng, với lụa hàng vân, nhìn vào vuông vải
thấy như có mây vờn, rồng cuốn, biến hoá vô cùng trong sự liên tưởng của
mỗi người.
Theo: Nông nghiệp Việt Nam