Khôi phục, giữ gìn, phát huy nghề gốm đã thất truyền từ nhiều thế kỷ,
người làng nghề gốm Kim Lan (huyện Gia Lâm) rất tự hào, bởi ngoài lưu
giữ những nét tinh hoa độc đáo, nghề gốm còn cho thu nhập cao, ổn định.
Những ngày gần Tết, cả làng càng rộn ràng, nhộn nhịp hơn với các đơn
hàng chuyển đi khắp nơi...
|
Sản xuất gốm Kim Lan bằng phương pháp thủ công. |
Gìn giữ nghề tổ
Đến Kim Lan dịp cuối năm mới thấy sức sống của làng nghề âm thầm mà mãnh
liệt. Cả làng gốm tất bật đóng gói, chất ăm ắp hàng lên những xe tải
tỏa đi khắp ngả... Gốm Kim Lan rất “được lòng” nhiều người khi họ đến
chọn mua cả đồ thờ và đồ gia dụng.
Người làng nghề vẫn truyền nhau rằng: Nghề gốm Kim Lan có từ lâu đời và
mang lại sự giàu có cho dân làng nghề. Minh chứng là năm 1996, nước sông
Hồng dâng lên ngập làng, đất bãi lở, một số trẻ em và người dân Kim Lan
phát hiện được chum đựng tiền cổ chôn ở bờ sông. Đến năm 1999, bờ sông
tiếp tục lở, người Kim Lan lại phát hiện thêm những vò, chum, hũ đựng
tiền cổ và cả những mảnh bát vỡ, bát nung quá lửa, đĩa, lọ… Hũ gốm đựng
tiền cổ được xác định sản xuất từ thế kỷ thứ X, chứa tới 18kg tiền. Hiện
hũ và tiền được trưng bày tại Bảo tàng cộng đồng xã Kim Lan. “Rất tình
cờ, năm đó địa phương tìm tư liệu để làm cuốn Lịch sử Đảng bộ xã, chúng
tôi thống nhất việc trước tiên là cùng nhau đi các nơi để thu thập tư
liệu, tìm hiểu lịch sử làng gốm. Khi phát hiện những cổ vật ở bờ sông,
tháng 1-2000, chúng tôi đã gửi văn bản và mẫu vật tới Sở Văn hóa - Thông
tin Hà Nội, Viện Khảo cổ học để nhờ tra cứu lịch sử nghề gốm của Kim
Lan…” - ông Nguyễn Văn Nhung ở thôn 2 (xã Kim Lan) nhớ lại.
Tháng 4-2000, Viện Khảo cổ học đã về Kim Lan để tìm hiểu, khảo sát. Sau
khi tiến hành khai quật khu bờ sông (thuộc xóm Đình, thôn 2), tiếp cận
những cổ vật tìm được, Viện Khảo cổ học đã xác định gốm Kim Lan xuất
hiện từ khoảng thế kỷ thứ IX đến hết thế kỷ thứ XVII và hưng thịnh nhất
là từ thế kỷ thứ XIII đến XIV. Đến thế kỷ thứ XVIII, nghề gốm Kim Lan bị
mai một do khó tiêu thụ, nên người dân đành chuyển sang trồng dâu nuôi
tằm để mưu sinh...
Kể cho chúng tôi về quá trình khơi dậy, gìn giữ và phát triển nghề gốm
cổ ở Kim Lan, cụ Nguyễn Việt Hồng (sinh năm 1936 - người am hiểu lịch sử
nghề gốm sứ Kim Lan) cho biết: Người Kim Lan luôn đau đáu với nghề gốm
cổ. Bởi vậy, từ khoảng năm 1977, một số hộ ở Kim Lan bắt đầu “đỏ lò” sản
xuất bát, đĩa... Dần dần, Kim Lan có thêm nhiều hộ làm gốm. Cứ thế,
làng gốm được hồi sinh. Đến năm 1990, ở Kim Lan, nhà nào cũng có từ 1
đến 2 lò nung gốm, tạo việc làm và thu nhập cao cho người dân. Có giai
đoạn, gốm Kim Lan không đủ “cung” cho thị trường...
Theo cụ Hồng, đồ gốm Kim Lan xưa giá trị là bởi được làm thủ công, có
lớp men bóng, men rạn với “công thức” được chế từ thảo mộc tự nhiên,
gồm: Tro trấu, vôi bột, bột đá nghiền; hoặc tro trấu, vôi bột, đất
trắng, trộn rồi lọc lấy nước hỗn hợp. Bình hoa, bát, đĩa, ấm chén… sau
khi nặn xong, nhúng vào nước hỗn hợp này rồi đem nung, sẽ cho ra sản
phẩm có nước men trắng bóng, độ bền cao; nếu muốn có men rạn, thì giảm
lượng tro trấu. Giờ đây, có công nghệ hiện đại và các loại hóa chất hỗ
trợ, người làm gốm Kim Lan không phải vất vả làm men thủ công nữa, nhưng
về cơ bản vẫn tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất để bảo đảm chất
lượng và thẩm mỹ của sản phẩm gốm...
Vẫn còn trăn trở
Sau hơn 40 năm nỗ lực gìn giữ, phát triển nghề, Kim Lan nay đã có thêm
nhiều thế hệ nghệ nhân làm gốm. Do quy mô ngày càng lớn, tháng 7-2014,
Hội Gốm sứ Kim Lan được thành lập với hơn 50 hội viên, nay đã phát triển
lên hơn 170 hội viên. Anh Đào Việt Bình, Chủ tịch Hội Gốm sứ Kim Lan hồ
hởi khoe: “Hiện Kim Lan có gần 300 hộ đầu tư lò sản xuất gốm. Sản phẩm
gốm ở Kim Lan chủ yếu phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước, nhưng hiện
cung không đủ cầu. Khách muốn đặt mua dù chỉ 1 container hàng, cũng phải
báo trước ít nhất 10 ngày…”.
Cũng theo anh Bình, gốm Kim Lan chủ yếu là những mặt hàng dân dụng, như:
Gạch, ngói (lợp mái đình, chùa, trang trí nhà theo kiểu cổ), đồ thờ
cúng (bát hương, lọ hoa, mâm bồng, kỷ chén…), chum, vại, bình hoa… Gốm
Kim Lan gần gũi với mọi gia đình, phục vụ được nhu cầu của nhiều đối
tượng tiêu dùng.
Hiện, ở Kim Lan còn có một số hộ làm hàng thủ công, cho thu nhập rất
cao. Đưa chúng tôi tới xưởng sản xuất gốm của gia đình anh Phạm Văn
Nguyên ở thôn 3 - một trong số những thợ gốm trẻ tuổi, anh Bình hào
hứng: Ở Kim Lan, số hộ sản xuất gốm vuốt tay thủ công rất ít, bởi đó là
hàng cao cấp, đòi hỏi rất nhiều công sức, thời gian; sản phẩm không đại
trà, không năng suất. Dù vậy, vẫn luôn có những người thợ “đắm đuối” với
nghề gốm thủ công. Chỉ từ cục đất thô kệch, qua bàn tay thợ tài hoa, sẽ
trở thành những sản phẩm đẹp, độc, lạ... “Người thợ phải rất yêu nghề,
đam mê sáng tạo cùng sự kiên trì, nhẫn nại mới làm ra được những sản
phẩm gốm vuốt tay ưng ý mình, ưa mắt người.
Bởi để có một sản phẩm gốm “ra lò”, người thợ phải trải qua nhiều cung
bậc cảm xúc, nhất là khi sản phẩm không đạt ý muốn: Chỉ cần nguyên liệu
đất không tốt thì sản phẩm có thể nứt, vỡ, méo mó... hoặc nếu người thợ
không có sự tính toán kỹ về chiều cao, chiều ngang, độ uốn, thì khi nung
lửa, độ co ngót sẽ làm cho sản phẩm bị biến dạng... Vậy nên, sản phẩm
gốm vuốt tay với hoa văn do thợ vẽ trực tiếp có giá trị cao gấp từ 4 lần
đến 8 lần so với sản phẩm làm bằng máy” - anh Nguyên tâm sự. Hiện,
xưởng gốm của gia đình anh thu hút 15-20 lao động với thu nhập từ 7 đến
15 triệu đồng/người/tháng; riêng thợ kỹ thuật tay nghề cao có thu nhập
tới 25-30 triệu đồng/người/tháng.
Quan tâm đến các hộ làm nghề, chính quyền xã Kim Lan luôn tạo điều kiện
thuận lợi để họ được tiếp cận những nguồn vốn như của Liên minh Hợp tác
xã, Quỹ Hỗ trợ nông dân thành phố, các tổ chức tín dụng, ngân hàng. Nhờ
đó, nhiều hộ có điều kiện bổ sung vốn đầu tư máy móc, thiết bị làm nghề…
Theo Chủ tịch UBND xã Kim Lan Nguyễn Thị Huệ, gốm Kim Lan đã có thương
hiệu tập thể, nhưng để các hộ làm nghề hiểu ý nghĩa, giá trị khi sản
phẩm được gắn thương hiệu thì vẫn cần sự nỗ lực tuyên truyền của cả hệ
thống chính trị và Hội Gốm sứ. Có như vậy, sản phẩm gốm Kim Lan sẽ nâng
cao giá trị, tăng sức cạnh tranh trên thị trường gốm sứ trong bối cảnh
hội nhập kinh tế ngày càng sâu, rộng...
Theo: hanoimoi.com.vn