Xiêm Cán có nghĩa là “giáp nước”, vì chùa tọa lạc ở một địa hình như vậy. Tên chùa theo tiếng Tiều vì địa phương này khi xưa là nơi tụ định cư của hai tộc người Tiều và Khmer, rồi Tiều lai Khmer, về sau mới có một ít người Việt.

Chùa Xiêm Cán tọa lạc trong khuôn viên rất rộng, bao quanh bằng bức tường rào chạm khắc Rắn thần và nhiều hoa văn sặc sỡ, đẹp mắt. Trong khuôn viên là rừng sao, dầu ngay ngắn, thẳng hàng. Cổng chùa quay về hướng Đông, sát bên lộ, là một kiến trúc khá đa dạng. Bên trên, ở giữa tam quan là một phù điêu lớn hình bán nguyệt, có chạm hình Phật, phía trên là một tháp nhọn. Hai góc chân phù điêu hình bán nguyệt có tượng hai Rắn thần hướng ra hai tháp nhọn khác ở hai bên. Nối hai Rắn thần bên dưới phù điêu hình bán nguyệt là bệ đỡ hình chữ nhật khắc tên chùa bằng chữ Khmer và chữ Việt nối liền nhau: Xiêm Cán. Đỡ bảng tên chùa là hai Chim thần. Hai bên tam quan có hai con rắn 5 đầu... Cổng chùa đúc nổi nhiều hoa văn tỉ mỉ cùng có một màu vàng đất dịu mắt, đậm sắc thái Khmer. Con đường từ cổng vào trung tâm chùa dài khoảng 100m, bằng xi măng, sạch sẽ, trang nghiêm giữa hai hàng sao tỏa bóng mát rượi.

Chùa Xiêm Cán xây dựng vào năm 1887, là một quần thể kiến trúc đậm sắc thái Khmer, gồm có chánh điện, sa-la, tăng phòng, am, tháp cốt... được bố trí khá hài hòa. Chánh điện tọa lạc tại trung tâm khuôn viên chùa, trên nền gạch cao 1,5m với ba bậc cấp cùng một hành lang bao quanh. Trên mỗi đỉnh góc mái đắp khúc đuôi rắn dài, uốn cong, mềm mại. Hai khoảng trống ở hai đầu hồi bịt bằng hai tấm gỗ hình tam giác, chạm khắc công phu, người Khmer gọi là “hô cheang”. Trên các bờ dãy giáp mi của các nếp mái đắp các tượng rồng Khmer, đầu rồng dạng kép nằm ngay các góc đao của mái, thân rồng nằm xoãi dài theo bờ dãy với hàng vi lưng tỉa rõ, uốn cong ngược lên như những ngọn lửa. Sự kết hợp giữa đầu, thân và đuôi rồng tạo nên hình ảnh những chiếc ghe ngo. Theo Phật tích, rồng là con vật thiêng, tự biến thành ghe đưa Phật vượt biển đi giảng kinh cứu độ chúng sanh. Đưa rồng lên mái chùa thể hiện cầu mong Đức Phật dừng chân lại ngôi chùa để ban phước lành cho con sóc.

Trong chánh điện có hai hàng cột to cao nâng mái. Mái chùa cấu trúc ba lớp so le chồng lên, hình tháp, tạo khoảng không gian cao vút, mát mẻ. Bàn thờ chính trang trí nhiều hoa văn, họa tiết điêu khắc phong phú, phức tạp. Trên bệ có nhiều tượng Phật, một tượng Phật Thích Ca to lớn hơn hết ở giữa. Các tượng còn lại diễn tả các thời kỳ hóa thân của Phật. Vách, trần, cột chùa đều được trang trí phù điêu, bích họa cầu kỳ, công phu, nhiều màu sắc. Đặc biệt các bích họa kể lại cuộc đời Đức Phật và chuyện Riêm-kê, tức trường ca Ramayama.

Chùa Xiêm Cán có sa-la (giảng đường, nhà hội) xây mới vào năm 1997. Trên sa-la có khắc tượng hình Xa-nặc dắt con bạch mã Kiền-đặc đưa Thái tử Si-đạt-ta qua sông đến đất A-nô-ma tìm đường giác ngộ. Trong sa-la có bàn thờ Phật và bàn ghế, sàn ván để tín đồ bàn bạc trước khi lên chánh điện. Vách trần sa-la được trang trí các họa tiết, bích họa khá công phu. Hai bên chánh điện là nhiều tháp cốt và một nhà hỏa thiêu. Trong khuôn viên chùa có trường dạy chữ Khmer, chữ Pali, dạy kinh..., là nơi lưu giữ các tập truyện kể dân gian và các vốn văn hóa truyền thống cho con em phật tử.

Đối diện chánh điện là cột trụ biểu với hình tượng Rắn thần Nagar 5 đầu. Đây là nơi người ta thắp đèn cầy trong những ngày lễ với ngụ ý rằng giáo lý Phật giáo sẽ soi sáng cho nhân loại, giúp mọi người sống tốt đẹp như chính loài rắn đã quy thiện. Phía sau cột trụ biểu là tăng xá, tăng xá trụ trì được xây dựng bằng gạch kiên cố với nhiều hoa văn, họa tiết sặc sỡ. Bên cạnh đó là tăng xá cổ và tăng xá trụ trì cổ, kiến trúc toàn bằng gỗ quý (sao, căm xe), dù qua nhiều năm tháng nhưng sắc gỗ vẫn đen ngời, với mái ngói. Tăng xá cổ có bốn hàng cột gỗ quý, được làm thành nhà truyền thống. Chùa còn bảo tồn một giảng đường cổ. Việc làm này của nhà chùa rất đáng trân trọng vì giữ lại cho hậu thế những cổ vật quý hiếm. Năm 2009, chùa thỉnh nhận xá lợi Phật, xây Bảo tháp Ngọc Xá Lợi rất tôn nghiêm, đối diện với giảng đường...

Chùa Xiêm Cán là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng của Bạc Liêu mà du khách nào cũng muốn được viếng.

                                                                                    Theo: Baocantho.com.vn