Nghệ nhân trẻ nhất chuyên nghề... đập vàng
Anh Lê Bá Tươi, làm nghề dát quỳ vàng ở làng
Kiêu Kỵ, xã Kiêu Kỵ, huyện Gia Lâm đã được phong tặng danh hiệu nghệ
nhân trẻ nhất Hà Nội khi mới 28 tuổi.
Nhớ được 40 công đoạn dát quỳ
Anh
Tươi dẫn chúng tôi đến gian thờ tổ của dòng họ Lê. Đây là nơi thờ tự
người đã có công truyền dạy lại nghề dát quỳ vàng cho con cháu trong
dòng họ. Tất cả các hoa văn trên ban thờ đều được dát vàng óng ánh. Đôi
câu đối treo hai bên cột cũng được dát vàng trên nền sơn đỏ cổ kính,
nghiêm trang. Phía trái ban thờ được anh Tươi treo tấm bằng công nhận
nghệ nhân như một món quà báo ơn tiên tổ. Bằng được đặt trên nền vải đỏ,
khung dát vàng nguyên chất và gắn cố định vào tường trông thật trang
trọng và nổi bật. Tuần nào anh cũng đến nhà thờ tổ, tự tay lau chùi ban
thờ, tấm bằng cẩn thận rồi thắp hương tỏ lòng biết ơn tổ tiên.
Theo
anh Lê Bá Tươi, chúng tôi đến trụ sở Hợp tác xã dát quỳ Kiêu Kỵ. Tại
đây, anh Tươi cùng vài thanh niên cường tráng lại tiếp tục công việc
quen thuộc là giáng những nhát búa xuống miếng giấy quỳ để làm mỏng
vàng. Sau phút làm việc vất vả, anh Tươi ngừng tay lau những giọt mồ hôi
lấm tấm trên trán rồi kể cho chúng tôi nghe về cái nghiệp dát quỳ vàng
mà bao đời cha ông để lại.
 |
| Anh Lê Bá Tươi quét lớp keo lên sản phẩm chuẩn bị dát vàng. |
"Mình
học làm quỳ vàng từ lúc mới 5 tuổi. Hồi đó trẻ con nên lăng quăng nghịch
ngợm vậy chứ đâu có biết cái nghề vất vả này "ám" vào mình như duyên
nợ. Để làm được một sản phẩm quỳ hoàn chỉnh thì phải trải qua tất thảy
40 công đoạn. Mỗi công đoạn lại có sự phức tạp riêng, chẳng hạn như phải
nấu keo trộn bồ hóng, rồi đem đập, bóc, luộc mới có thể dùng được.
Chính vì thế mà có lần một đài truyền hình về đây làm chương trình phải
mất tới 4 ngày mới quay xong", anh Tươi cho biết.
Nhưng
rồi dưới tác động của cơ chế thị trường, có nhiều nghề kiếm ra tiền hơn
dát quỳ vàng, nhiều người đã chuyển sang làm việc khác khiến cho nghề
truyền thống Kiêu Kỵ có nguy cơ khai tử. Cùng với đó là phong tục chỉ
truyền dạy cho mỗi người thợ một trong tổng số 40 công đoạn làm quỳ, cho
nên nếu những người thợ không kết hợp với nhau thì rất khó cho ra được
sản phẩm hoàn chỉnh, điều này càng làm cho "số phận" của làng nghề lâm
vào bi đát.
 |
| Vàng được cán mỏng xếp xen kẽ với giấy diệp rồi tiếp tục được đập mỏng hơn nữa. |
Trước
tình cảnh đó, anh Tươi đã đi sưu tầm, học hỏi tất cả các nghệ nhân trong
làng để có được bộ giáo trình về 40 công đoạn chế tác quỳ vàng. Không
những thế, anh còn mở lớp truyền dạy lại tất cả những kiến thức sưu tầm
được cho dân làng, thành lập Hợp tác xã chế tác quỳ vàng...
Theo
anh Tươi thì muốn giữ được nghề cha ông, muốn không mang tội với tổ nghề
thì bắt buộc phải làm như vậy. Đi ngược lại truyền thống xưa ban đầu
cũng có nhiều người phản đối, nhưng sau đó mình giúp dân tiêu thụ được
sản phẩm thì nhiều người ủng hộ và tin tưởng. Đến nay, rất nhiều gia
đình trong làng Kiêu Kỵ đã quay trở lại với nghề truyền thống và có thu
nhập ổn định.
 |
| Ban thờ cùng các hoa văn tỉ mỉ của gia đình đều do một tay anh Tươi làm. |
"Kéo" 1 cây vàng dài 7m
Trong
ngôi nhà rộng rãi, thoáng đãng được bày la liệt những sản phẩm dát vàng
long lanh, anh Tươi khoe rằng: "Một người thợ dát quỳ vàng Kiêu Kỵ có
thể "kéo" 1 cây vàng nguyên chất dài đến 7m" cứ như thể những thỏi vàng
ấy là dây cao su vậy. Nghe tưởng dễ, nhưng việc làm mỏng những thỏi vàng
phải tốn tới nửa ngày nếu làm thủ công.
Anh
Tươi cho hay: "Muốn kéo 1 cây vàng ra 7m, đầu tiên phải nung chảy thỏi
vàng rồi đổ cho vàng chảy đều trên giấy diệp, tiếp đến là xếp lá vàng
xen kẽ vào giấy diệp rồi đập cho vàng mỏng đều nhau, sau đó tiếp tục cắt
miếng vàng vuông 4cm và tiếp tục đập cho lá vàng thật mỏng... công đoạn
cuối cùng là phải quét một lớp keo dính lên sản phẩm rồi mới dán lá
vàng lên trên.
Trước
đây, dân làng chúng tôi làm quỳ vàng hoàn toàn thủ công nên rất mất thời
gian, một thợ lành nghề muốn hoàn thành sản phẩm nào đó phải mất ít
nhất 4 ngày đến 1 tuần lễ. Nhưng nay chúng tôi tôi đã đầu tư mua một máy
cán vàng, chỉ cần bỏ vàng vào máy khoảng 30 phút là xong, rút ngắn thời
gian cán vàng tới nửa ngày. Còn lại những công việc khác như làm giống,
đập diệp, giã quỳ... hoàn toàn phải làm thủ công".
 |
| Bằng công nhận nghệ nhân từ khi còn rất trẻ. |
Theo
tiết lộ của anh Lê Bá Tươi thì để dát hết một cây vàng nguyên chất phải
mất đến 1 tuần. Đổi lại, thu nhập mỗi tuần của người dát quỳ vàng đạt 2
triệu đồng/1 người. Những đợt giá vàng tăng thì giá sản phẩm cũng tăng
theo nhằm đảm bảo lợi nhuận cho gia đình và để có vốn quay vòng, tiếp
tục hoạt động. Có điều đặc biệt là mặc dù có lúc giá sản phẩm quỳ vàng
tăng cao, nhưng hàng làm ra vẫn không kịp đáp ứng nhu cầu thị trường.
Hiện sản phẩm của gia đình anh đã có mặt ở rất nhiều tỉnh thành trong cả
nước, phục vụ trong các đình, chùa và cả hộ gia đình.
Thấy
anh Tươi ăn nên làm ra, hơn 120 thanh niên trai tráng trong làng cũng
xin tham gia lớp học dát quỳ vàng do anh Tươi tổ chức tại Hợp tác xã,
điều đặc biệt là các học viên này vừa học vừa kiếm được tiền nên ai cũng
háo hức lạ thường, có người còn tranh thủ làm cả trưa để tăng thêm thu
nhập. Nghề dát quỳ vàng tưởng chừng đã lui vào dĩ vãng nay lại được khôi
phục lại dưới bàn tay của nghệ nhân trẻ Lê Bá Tươi.
"Hiện nay, mình không chỉ làm sản phẩm
quỳ vàng, mà còn mở rộng sang chế tác một số sản phẩm mỹ nghệ khác như
sơn son thiếp vàng để đáp ứng nhu cầu thị trường, tăng thêm thu nhập cho
gia đình cũng như xã viên trong làng".- Anh Lê Bá Tươi
Theo: kienthuc.net