Làng nghề thủ công truyền thống là vốn quý của xã hội.
Khi
nói đến làng nghề, người ta nghĩ đến những làng nghề có bề dày phát
triển rất lâu đời ở Bắc bộ như làng Bát Tràng, làng Ngũ Xã, làng Kiêu
Kỵ… Vậy Sài gòn – TP. Hồ Chí Minh chỉ mới xây dựng trong 300 năm nay thì
liệu có được những làng nghề truyền thống hay không? Những nghề thủ
công, ngay từ buổi bình minh của vùng Bến Nghé, đã từng là hoạt động sản
xuất thiết yếu của lưu dân Những nghề thủ công ấy, bên cạnh nông
nghiệp, đã góp phần tạo nên bước đầu của nền kinh tế Sài Gòn xưa. Trong
quá trình tồn tại và lao động, những người thợ thủ công có nhu cầu chung
lưng đấu cực, giúp đỡ nhau ở miền đất mới đã tập hợp lại với nhau, tạo
thành những nơi tập trung các hoạt động của cùng một nghề hay những nghề
liên quan rồi dần dần trở thành những làng nghề thủ công. Sự xuất hiện
các làng nghề là biểu hiện sự phát triển của nghề trong những điều kiện
đặc biệt về vật chất và con người. Đó là sự xuất hiện những cộng đồng
dân cư có sắc thái văn hóa, kinh tế khác với nông dân. Những cộng đồng
này góp phần vào tiến trình phát triển lịch sử, kinh tế, xã hội và văn
hóa của Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh. Vì thế, dù là vùng đất mới, Sài Gòn –
TP. Hồ Chí Minh vẫn có những làng nghề thủ công truyền thống hình thành
từ nguồn lao động, tay nghề tại chỗ hay do nguồn lực ngoại sinh hòa
nhập vào yếu tố nội sinh tạo nên nét đa dạng của nghề thủ công ở thành
phố.
Làng nghề thủ công
truyền thống là những cộng đồng độc đáo có chất kết dính là nghề nghiệp,
là nơi tồn tại của một sức sống, một tinh hoa của địa phương, ở nội
thành hay ngoại thành. Tinh hoa của nghề nghiệp đã được giữ kín và
truyền lại của nhiều thế hệ, từ những lưu dân khi mới đến khai phá vùng
đất Gia Định cho đến những con người Sài Gòn và nay là cư dân TP. Hồ Chí
Minh.
Làng nghề
thủ công truyền thống còn là nơi biểu hiện cao của hiện tượng tiếp biến
văn hóa, là nơi tiếp nhận những tinh hoa của miền Bắc, miền Trung, của
cả yếu tố ngoại sinh, kết hợp với sự sáng tạo và bao dung tại chỗ.
Trong
bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa của thành phố, các nghề và làng
nghề thủ công của thành phố đang đứng trước nhiều thách thức. Hiện tượng
mất làng đã từng xảy ra liên tục trong lịch sử và chắc chắn là đang và
sẽ xảy ra. Làng đúc Nhơn Giang ở Chợ Quán (Q.5) nổi tiếng vào cuối thế
kỷ XIX là một trường hợp Đó là ngôi làng đẹp nhất ở Sài Gòn, có chất
lượng cuộc sống cao, nhưng nay chỉ còn là dĩ vãng. Sau Nhơn Giang là
những làng khác và gần chúng ta nhất là trường hợp của các làng nghề của
xóm Gốm, làng Đệm, làng chiếu Bình An, dệt Chăm quận 8, làng nem Thủ
Đức…
Để giữ gìn và
phát triển nghề, làng nghề thủ công truyền thống, Chỉ thị 25/TTg của
Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 10.01.1993 đã ghi: “ Đầu tư 100% cho
việc sưu tầm, chỉnh lý, biên soạn, bảo quản lâu dài, phổ biến các sản
phẩm văn hóa tinh thần…, giữ gìn các nghề thủ công truyền thống…”. Trong
những năm gần đây, vấn đề làng nghề càng được chú ý bởi tính hiệu quả
trong kinh tế cũng như những giá trị trong văn hóa của nó, và đã trở
thành một trong bốn giải pháp quan trọng để giải quyết vấn đề lao động ở
nông thôn trong 10 năm tới.
Quyển sách Làng nghề thủ công truyền thồng tại TP. Hồ Chí Minh đã được
Bảo tàng Thanh phố phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Đô thị và Phát
triển xuất bản là kết quả lao động nghiêm túc đầy tâm huyết của Tiến sĩ
Tôn Nữ Quỳnh Trân cùng nhóm tác giả, với mong muốn góp phần của giới
nghiên cứu khoa học vào việc bảo tồn di sản văn hóa nghề thủ công truyền
thống đóng góp cho sự phát triển nền kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh
trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện nay. Sách Làng nghề thủ công
truyền thống tại TP. Hồ Chí Minh thật sự có giá trị cả về văn hóa lẫn
kinh tế.
PGS.TS. Tôn Nữ Quỳnh Trân
TRÍCH NHẬN XÉT CỦA CÁC NHÀ KHOA HỌC
- Các
tác giả đã sử dụng tư liệu từ nhiều nguồn (trong nước, nước ngoài, xưa,
nay) để phác thảo lên hình ảnh về nghề và làng nghề thủ công của Sài
Gòn xưa, đặt vị trí làng nghề thủ công hiện nay như là một vạch nối của
truyền thống.
- Các
tác giả nêu bật ra vai trò quyết định của ba yếu tố chuyên nghiệp, cơ
khí hóa và tính linh hoạt đối với sự sống còn và phát triển của làng
nghề thủ công. Việc đánh giá các yếu tố ấy có thể còn nhiều tranh cãi,
nhưng đây là một đóng góp mới mẻ, có thể dùng làm tiền đề cho những
nghiên cứu sâu hơn nữa về sau này.
(Giáo sư Nguyễn Công Bình)
- Các
tác giả đã dấn thân vào một quá trình nghiên cứu kiên nhẫn và có bài
bản, đem đến cho chúng ta một công trình khoa học khá đồ sộ và có giá
trị về nhiều mặt.
- Các
tác giả đã thành công trong việc xác định một phương pháp luận tiếp cận
vấn đề đúng đắn; vận dụng có cân nhắc các phương pháp kiểm kê, khảo tả,
thống kê và đối chiếu trên biểu đồ. Họ đã phân tích các chiều cạnh đa
dạng của cộng đồng làng nghề thủ công truyền thống một cách chi tiết,
nhưng vẫn không để mất đi tính toàn vẹn của một cộng đồng sản xuất và
sinh hoạt sống động trong kết cấu một đô thị đang biến đổi nhanh.
- Trong
khi thực hiện kiểm kê và khảo tả, các tác giả đã có một thao tác kỹ
thuật rất tốt và có hiệu quả cao là xác lập ngay từ đầu, cho các nhóm
nghiên cứu khác nhau, một khung sưu tầm và hệ thống hóa dữ liệu thống
nhất, nhờ đó mà có thể bảo đảm tính nhất quán khi đi tìm các biến số,
các tiêu chí sử dụng cho các thao tác phân tích tương quan về sau.
- Các
tác giả đã không né tránh việc nghiên cứu và phân tích thế đứng và
triển vọng của các làng nghề thủ công truyền thống đối diện các thách
thức rất “bão táp” của đô thị hóa. Các phân tích tỉ mỉ từ dẫn liệu thực
tế, gắn với các loại hình làng nghề phát triển tốt, ổn định, cầm chừng,
hoặc có nguy cơ lụi tàn, hoặc đang lụi tàn v.v… cho thấy những kết luận
về triển vọng một số làng nghề truyền thống là có cơ sở chứ không phải
là một suy diễn tùy tiện, chung chung.
- Hệ
thống bản đồ, bảng biểu, ảnh tư liệu đã được các tác giả gia công thích
đáng. Các dẫn chứng từ văn kiện lịch sử đều được dẫn từ văn bản gốc một
cách nghiêm túc và đúng quy cách.
(Nguyễn Quang Vinh, Chuyên viên nghiên cứu cao cấp)
- Đây
là một công trình nghiên cứu nghiêm túc, có bố cục hợp lý, rõ ràng, thể
hiện chân dung làng nghề thủ công truyền thống tại Thành phố khá rõ
nét; nội dung phong phú, sinh động có sức thuyết phục người đọc. Tập thể
tác giả đã có một quá trình lao động khoa học và tâm huyết để hoàn
thành công trình và đã đạt được những yêu cầu đề ra , , , , .
(TS. Nguyễn Thành Rum)
theo cefurds.com