Từ
lâu nay, nhắc đến Cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang là nhắc đến cảnh
quan thiên nhiên hùng vỹ, những dãy núi đá được thiên nhiên “nhào nặn”
thành những hình thù kỳ thú, những ngôi nhà trình tường, những bờ tường
rào được người bản địa xếp từng viên đá, khu phố cổ Đồng Văn được tạo
nên từ những căn nhà cổ và khu chợ cổ Đồng Văn tấp nập vào những ngày
phiên. Nhưng giờ đây, những giá trị văn hóa đặc sắc đó đang dần bị mất
đi.
Nằm nép mình dưới chân núi đá, phố cổ Đồng Văn với 40
căn nhà cổ kính, thâm trầm có tuổi đời trên 100 năm, trong đó có ngôi
nhà đã 200 năm. Buổi sớm, bức tranh phố cổ là sự pha trộn giữa hai màu
sắc: màu vàng rực của nắng và màu xám của những ngôi nhà cổ.
Tuy nằm giữa vùng sơn cước nhưng những căn nhà ở phố
cổ Đồng Văn lại không xây dựng theo kiểu nhà người Mông hay Dao, Lô Lô…
mà kiến trúc phố cổ Đồng Văn là sự pha trộn giữa nhà cổ Việt Nam - Trung
Quốc, mái lợp ngói âm dương, nền lát đá, tường trình đất. Riêng tại khu
vực chợ Đồng Văn còn có nhiều nhà cổ kiểu ống để tận dụng mặt tiền như
phố cổ Hà Nội.
Người già ở đây bảo: Kiến trúc phố cổ có sự pha trộn
như vậy là bởi hoang sơ nơi này chỉ có vài gia đình người Mông, người
Việt và người Hoa sinh sống, dần dần có thêm nhiều cư dân địa phương
khác tìm đến.
Vì vậy, phố cổ Đồng Văn mang đậm dấu ấn kiến trúc của
người Việt- Hoa. Phố cổ và chợ cổ Đồng Văn mang đậm nét đặc trưng với
tường nhà rất dày bằng đá, hàng cột lớn, nhà xây một hoặc hai tầng mái
lợp ngói trên những kết cấu vì kèo bằng gỗ chắc chắn. Đặc trưng nữa dễ
nhận thấy ở đây là trước cửa nhà có đèn lồng treo cao để thắp lên khi
đêm xuống, xua đi cái lạnh buốt khắc nghiệt của Cao nguyên đá.
|
Anh Mua Xé Mua, thôn Lũng Cẩm, xã Sủng Là xây tường rào chứ không xếp đá như truyền thống |
Bất cứ ở đâu trên Cao nguyên đá, trong các bản làng,
ta đều bắt gặp những bức tường đá vô cùng chắc chắn bao quanh những ngôi
nhà của người Mông. Hỏi nhiều người già trong các làng bản, không có
nhiều người biết rào đá xuất hiện từ khi nào hoặc người Mông học cách
làm rào đá từ đâu.
Chỉ biết, ai sinh ra, lớn lên trên Cao nguyên đá, khi
lập gia đình riêng, việc thứ hai sau khi dựng nhà là làm rào đá. Rào đá
nhìn có vẻ rất đơn giản, nhưng làm rào đá thì không hề đơn giản. Để có
được bức rào đá bao quanh một ngôi nhà và mảnh đất rộng 200 – 300m2, có
thể mất đến cả tháng trời đập đá, khuôn đá, xếp đá và làm một chiếc cổng
gỗ lợp mái ngói hoặc cỏ gianh, dán giấy đỏ.
Thế nhưng những giá trị đó nay đang có nguy cơ mất
dần, những hàng rào đá dần được thay thế bằng những hàng rào được xây
bằng xi măng. Anh Mua Xé Mua, thôn Lũng Cẩm, xã Sủng Là, huyện Đồng Văn
đang mải miết xây lại tường rào mới chia sẻ, để xếp được cái tường rào
bằng đá cũng kỳ công lắm. Cái tường rào cũ được gia đình anh làm từ gần
20 năm nay. Nhưng tường rào xếp lại không chắc chắn, rất hay đổ nên đành
phải dỡ bỏ đi để xây bằng xi măng cho chắc chắn. Cái nhà trình tường
rồi cũng phải dỡ đi để xây lại bằng nhà gạch. Vì ở nhà trình tường nhiều
cái cũng bất tiện lại sợ mưa gió to là bị sập. “Bây giờ xây nhà gạch,
cũng chẳng đắt hơn là bao nhiêu, lại tiện cho gia đình sinh sống thì để
nhà trình tường làm gì nữa” – anh Mua vui vẻ cho biết.
|
Những ngôi nhà cổ còn nguyên vẹn ở phố cổ Đồng Văn |
Suy nghĩ của
anh Mua cũng là tâm trạng chung của người dân nơi đây. Cả khu vực phố cổ
trước đây có khoảng gần một trăm nhà cổ thì nay cũng chỉ còn chưa đầy
một nửa. Nhiều nhà đã dỡ đi xây mới hoàn toàn, có nhà thì thay đổi kiến
trúc, xây thêm các công trình phụ. Căn nhà của bà Hoàng Thị Tân, 75 tuổi
có lẽ cổ và được gìn giữ nguyên vẹn nhất ở khu phố cổ Đồng Văn. Khi
được hỏi về ngôi nhà này bà cũng buồn rầu cho biết, chẳng nhớ rõ là nhà
được xây từ khi nào, chỉ biết là khi sinh ra và lớn lên bà đã ở trong
căn nhà này. Trước đây nghe kể lại thì nhà đã có từ thời cụ, kỵ bà.
Nhưng sống ở nhà cổ này thì khổ lắm, cứ thấy có mưa to gió lớn là phải
chạy sang nhà khác trú ngay không nhỡ sập thì chết. Thấy các nhà bên
cạnh nhà nào cũng sạch sẽ, sáng sủa, khu vệ sinh riêng biệt, còn nhà
mình thì lúc nào cũng tối thui. “Nhiều lúc cũng muốn đập đi xây lại
nhưng tiếc cái nhà cổ đã gắn bó nhiều đời nay. Mà ai cũng đập đi xây nhà
tầng thì còn đâu là phố cổ Đồng Văn” – bà Tân cho biết.
Trao đổi với phóng viên Văn Hóa, ông Hoàng Văn Thịnh,
Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn cho biết, trước đây cả khu vực phố cổ có
87 nhà cổ, nhưng đến nay chỉ còn khoảng 30 nhà là giữ nguyên vẹn được.
Qua nhiều năm, các nhà cổ xuống cấp, nhu cầu của người dân nên họ tự ý
xây dựng lại hoặc xây dựng thêm một số công trình trong nhà. Chính quyền
huyện có biết nhưng cũng chỉ biết vận động bà con không nên tự ý xây
dựng lại chứ cấm họ xây thì cũng khó. Nhà cũ mục nát hết mà không cho
xây sửa gì thì không được. Như khu chợ Đồng Văn chật chội quá, người dân
đề nghị xây chợ mới, rộng hơn để phục vụ nhu cầu của nhân dân. Bây giờ
chuyển ra chợ mới rồi thì chẳng ai vào chợ cũ nữa đành bỏ không. Tới
đây, UBND sẽ phối hợp với Sở VHTTDL xây dựng kế hoạch, phương án nhằm
bảo tồn và phát huy giá trị của các nhà cổ, đưa một số ngành nghề thủ
công vào kinh doanh tại khu vực chợ cũ.
Theo: Thể Thao Việt Nam