Đợt trao danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực di
sản Văn hóa phi vật thể lần thứ nhất, tỉnh Hà Nam có 5 nghệ nhân được
vinh danh. Đây là những người dân bình thường nhưng vì nặng lòng với văn
hóa vùng miền nên đã nỗ lực vượt qua khó khăn để bảo tồn và phát huy di
sản văn hóa dân tộc. Họ được coi là những "Báu vật nhân văn sống", là
những người gìn giữ hồn cốt di sản của ông cha.
Nghệ nhân nhiều tuổi nhất là cụ Trịnh Thị Răm (94
tuổi), trú tại xã Thi Sơn, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, được vinh danh
vì có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của các làm
điệu hát Dậm. Cụ Răm sinh ra và lớn tại lên tại vùng quê Quyển Sơn - một
địa danh còn tàng trữ trong nó nhiều tầng, lớp "trầm tích" văn hóa dân
gian mà tiêu biểu nhất là hát Dậm. Năm 12 tuổi, cụ được lên hát trên
Đền. Nhờ có giọng hát hay, trí nhớ tốt, nên cụ Răm được bà trùm truyền
dạy kĩ lưỡng 38 làn điệu của hát Dậm và các điệu bộ múa tay, nhịp
chân...
Lấy chồng khi mới 18 tuổi nhưng đến 26
tuổi chồng cụ đã hi sinh trong kháng chiến chống Mỹ. Vất vả một mình
nuôi con nhưng cụ Răm quyết không đi bước nữa. Dưới bàn tay chăm sóc của
cụ, các con dần khôn lớn, trưởng thành. Nhưng niềm vui không được bao
lâu thì cậu con trai duy nhất cũng hi sinh. Càng đau buồn cụ càng dồn
hết thời gian vào các làn điệu hát Dậm. Khi chiến tranh xảy ra, người
người, nhà nhà lo đánh giặc giữ nước cứ vậy hát Dậm ít người để ý đến.
Nghệ nhân dân gian Trịnh Thị Răm. Ảnh: T.L
Hòa
bình lập lại, nhân dân bắt tay vào xây dựng, kiến thiết đất nước, làn
điệu hát Dậm càng bị mai một. Quyết tâm giữ làn điệu quý, cụ bắt đầu làm
công tác phục dựng lễ hội và truyền dạy lại những câu hát, làn điệu Dậm
Quyển Sơn, cụ Răm còn đứng ra truyền dạy cho lớp trẻ trong làng. Cứ như
thế hết lớp này đến lớp khác, cụ đã truyền dạy hát Dậm cho không biết
bao nhiêu người.
Không chỉ vậy, các làn điệu hát
Dậm còn được cụ mang đi biểu diễn ở 14 quốc gia trên thế giới như: Đan
Mạch, Na uy, Anh, Bỉ, Pháp, Hà Lan, Nhật... Nơi đâu cụ đặt chân đến cũng
được bạn bè Quốc tế chào đón.
Ở lĩnh vực trình
diễn dân gian hát múa Lải lèn cổ, Hà Nam có 2 người được vinh danh Nghệ
nhân ưu tú, đó là cụ Lưu Thị Ngần, 93 tuổi và cụ Nguyễn Thị Ngoãn, 83
tuổi cùng ở thôn Nội Chuối, xã Bắc Lý, huyện Lý Nhân.
Cả
hai cụ cảm thấy vô cùng vinh dự, xúc động và tự hào. Là những người
sinh ra và lớn lên trên mảnh đất có điệu hát múa Lải lèn - một điệu múa
hát kính vua với những hình thức, khúc thức độc đáo, lên 10 tuổi, cô bé
Ngần, Ngoãn đã thuộc lòng những lời hát “học lỏm” được từ mẹ và các cô,
chị trong làng.
Đến tuổi trăng rằm hai cô trở
thành “Nàng Lải” tham gia những cuộc diễn xướng múa hát trong hội làng,
hội tỉnh. 70, 80 năm trôi qua, không chỉ là một Nàng Lải tiêu biểu, hai
cụ còn là người thầy, người đứng đầu vai trong ban truyền dạy cho con
cháu từng lời ca, điệu múa, giữ gìn làn điệu Lải lèn cổ của quê hương
không những không bị mai một mà còn thực sự tỏa sáng trong kho tàng múa
hát cổ truyền của Việt Nam. Và trong các kỳ hội làng hàng năm, làn điệu
Lải lèn vẫn luôn là niềm tự hào, là tiết mục đặc sắc không thể thiếu của
người dân thôn Nội Chuối và của tỉnh Hà Nam.
Trong
niềm xúc động khi được nhận danh hiệu vinh dự Nhà nước "Nghệ nhân ưu
tú", cụ Nguyễn Thị Ngoãn chia sẻ, trời đã se cho tôi bén duyên với Lải
lèn, tôi lại được thừa hưởng cả một “gia tài” bài hát cổ. Dẫu chẳng sang
giàu nhưng tôi rất hài lòng. Tôi chỉ lo chúng bị thất truyền. Vì trong
làng giờ chỉ còn tôi và cụ Lưu Thị Ngần còn nhớ điệu hát này mà cả hai
đều đã gần đất xa trời.
Sinh ra và lớn lên tại
xã Xuân Khê, huyện Lý Nhân - nơi có những làn điệu múa, hát chèo cổ,
nghệ nhân Trương Duy Thọ có một niềm đam mê cháy bỏng đối với môn nghệ
thuật này. Lên 9 tuổi, cậu bé Thọ đã mạnh dạn tìm đến thầy Trần Văn
Nguyện và thầy Trần Văn Trung ở chợ Chủ, huyện Bình Lục để được thầy
truyền dạy cho từng lời ca, điệu múa và được theo thầy biểu diễn tại các
chiếu chèo sân đình.
Và cũng từ đây, những nét
đẹp, tinh tế trong làn điệu chèo cổ đã ngấm vào máu thịt của ông. Hơn 60
năm qua, ông đã không ngừng nghiên cứu, học hỏi để trở thành diễn viên,
đạo diễn, nhạc công. Không chỉ là thầy dạy múa hát chèo cổ cho hơn
2.000 học trò, ông Thọ còn là người thổi bùng niềm đam mê chèo cổ đến
tất cả các thành viên trong gia đình. Được nhận danh hiệu "Nghệ nhân ưu
tú" ông Thọ vui mừng cho biết, danh hiệu này là một niềm vinh dự, tự hào
đối với tôi cũng như gia đình, quê hương.
Năm
nay đã gần 80 tuổi, mặc dù kinh tế còn nhiều khó khăn nhưng gia đình tôi
vẫn ngập tràn niềm vui và hạnh phúc. Với với tôi, chèo là cơm, là nước
uống, máu thịt và là niềm vui, niềm tự hào không gì có thể thay thế
được. Gia đình tôi vẫn là nơi hội tụ của những người yêu làn điệu chèo
mượt mà đằm thắm của quê hương.
Tại buổi lễ trao
danh hiệu vinh dự Nhà nước “Nghệ nhân ưu tú” vừa được Sở Văn hóa, Thể
thao và Du lịch Hà Nam tổ chức, ông Bùi Quang Cẩm, Phó Chủ tịch UBND
tỉnh Hà Nam khẳng định, trong lĩnh vực văn hóa phi vật thể các nghệ nhân
dân gian chính là "Báu vật nhân văn sống".
Việc
các nghệ nhân được tôn vinh với danh hiệu vinh dự Nhà nước "Nghệ nhân
ưu tú" có ý nghĩa rất quan trọng nhằm ghi nhận, tôn vinh những cá nhân
có phẩm chất đạo đức, có nhiều đóng góp, cống hiến cho sự nghiệp bảo tồn
và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh Hà Nam nói
riêng và cả nước nói chung. Đây là niềm vinh dự tự hào không chỉ của cá
nhân được nhận mà là vinh dự chung của tỉnh, của ngành văn hóa Hà Nam
trong quá trình phát triển.
Phó Chủ tịch UBND
tỉnh Hà Nam mong muốn, với năng lực, trình độ và kinh nghiệm của mình,
các nghệ nhân tiếp tục phấn đấu, có đóng góp nhiều hơn trong hoạt động
nghệ thuật, là những người thắp lên ngọn lửa truyền thống mang đậm nét
văn hóa vùng quê Hà Nam. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cần tiếp tục
bảo tồn, gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể của tỉnh luôn
được tỏa sáng từ đóng góp và vai trò của các nghệ nhân ưu tú này.
Theo thethaovanhoa.vn