Nằm
bên bờ sông Cầu thơ mộng, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang lưu giữ nhiều
giá trị văn hóa vật thể, phi vật thể đặc sắc như quan họ, ca trù và đặc
biệt là gần 100 ngôi nhà cổ trên 100 tuổi. Mỗi ngôi nhà cổ nơi đây đều
có nét độc đáo và cách bài trí riêng thể hiện sự tinh tế, phong phú
trong cuộc sống của người xưa. Tuy nhiên, do nhu cầu của cuộc sống,
nhiều ngôi nhà cổ đã bị phá bỏ hay sửa chữa, làm mất đi giá trị vốn có
của nó.
Ngôi nhà của gia đình ông Trịnh Đắc Mùi, thôn Thổ
Hà, xã Vân Hà, huyện Việt Yên, đã gần 200 năm. Trải qua 8 đời, ngôi nhà
vẫn còn khá nguyên vẹn. Đây cũng là ngôi nhà cổ duy nhất của thôn Thổ Hà
chưa bị sửa chữa, làm mới. Hiện tại, có 4 thế hệ gia đình ông Mùi gồm
bố mẹ, vợ chồng và con cháu ông đang sinh sống. Ngôi nhà và các đồ vật
trong nhà đều được làm bằng gỗ lim và đinh với tường đất bao quanh, lát
gạch tám Thổ Hà (loại gạch của làng gốm Thổ Hà ngày xưa, nay đã bị mai
một).
Nhà có
lối kiến trúc chữ nhất ngang với 5 gian ngoài và 2 gian buồng, ngoài ra
còn có hai nhà ngánh hai bên, mỗi nhà 3 gian. Hồi mái ngôi nhà được xây
kiểu bít đốc, lợp ngói mũi hài, bờ nóc bờ dải tạo các dải hoa chanh mềm
mại. Các cột, kèo, xà thượng, xà hạ, vì, nách, con chồng đều được chạm
khắc rất tinh xảo, nổi hình hoa lá, vân mây đao mác, hoa dây. Trong nhà
được bố trí, bày đặt ba gian thờ: Ở giữa thờ gia tiên, gian bên cạnh thờ
Thánh Sư (là ông tổ nghề gốm ở Thổ Hà) và trong cùng là gian thờ Phật.
Đặc biệt, ở gian thờ gia tiên của ngôi nhà có bức hoành với 4 chữ “Tiết
hạnh khả phong” được phong tặng từ thời vua Bảo Đại.
Những ngôi nhà cổ ở Bắc Giang đang dần mất đi. |
Ông
Trịnh Đắc Mùi cho biết: “Ngôi nhà này từ đời cụ kị truyền lại, đến nay
cứ vào dịp giỗ chạp, tế lễ các con cháu lại về tụ họp, lễ bái đông đủ
khiến tình cảm anh em, họ hàng thêm sâu đậm. Tôi cố gắng giữ gìn nguyên
vẹn ngôi nhà để con cháu hiểu được những nét đẹp trong phong tục, sinh
hoạt của ông cha, dù đi đâu, làm gì cũng nhớ về cội nguồn”.
Ngôi
nhà của gia đình ông Trịnh Quang Liêm, thôn Thổ Hà, Việt Yên, Bắc Giang
cũng đã tồn tại hơn 100 năm. Bước chân vào ngôi nhà, những nét cổ xưa,
mang mầu nâu cũ tạo cho mọi người có cảm giác hoài niệm nhưng lại gần
gũi, thân thiện. Ngôi nhà được làm từ 100% gỗ lim, thuộc dạng trung
khoa, với 3 gian chính và 2 gian dĩ. Ở các đầu vì kèo đều được chạm khắc
hình con rồng, văn hoa rất tinh xảo.
Với
3 bức hoành phi, 5 câu đối được treo ngay ngắn càng tạo vẻ cổ kính, uy
nghiêm của ngôi nhà. Các đồ vật trong nhà như trắc tải, ỷ, đèn, bình
hương đều là những vật dụng có niên đại trăm năm. Đặc biệt, nhà ông Liêm
là một trong số hiếm những nhà ở Thổ Hà còn lại loại cửa bức bàn (một
kiểu cửa ra vào) có tổng 12 cánh cũng được làm hoàn toàn bằng gỗ lim.
“Ngôi nhà là một báu vật mà các cụ đã để lại. Nó gắn với lịch sử của
làng, của dòng họ qua bao thế hệ, giúp chúng tôi hiểu được phần nào công
lao, nỗ lực của người xưa” - ông Liêm chia sẻ.
Hiện trên địa bàn
huyện Việt Yên còn gần 100 nhà cổ, trong đó tập trung nhiều tại các xã,
thị trấn như: Vân Trung, Vân Hà, Quảng Minh, Thượng Lan, Hồng Thái và
thị trấn Nếnh. Những ngôi nhà cổ không chỉ đẹp về đường nét, kiến trúc,
mà còn chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc, góp phần giáo dục cho
thế hệ sau biết được về những giá trị thành tựu của ông cha. Tuy nhiên,
do tồn tại hàng trăm năm nên hầu hết những ngôi nhà này đều đã xuống
cấp. Nhiều ngôi nhà đã được người dân tự sửa chữa để phục vụ nhu cầu
sinh hoạt của gia đình, làm biến dạng kết cấu, kiến trúc của ngôi nhà.
Nhà
ông Trịnh Đắc Mùi, do lâu ngày không được sửa chữa đã xuống cấp nghiêm
trọng, nền gạch bị nứt, lún, các đầu vì, kèo bị mối mọt nhiều. Cố gắng
để giữ nguyên bản ngôi nhà, nên cuộc sống của những thành viên trong gia
đình ông khá bất tiện. Ông Mùi cũng muốn nâng cao chân nền của ngôi nhà
lên khoảng tầm 1m để tránh lụt mỗi khi lũ từ sông Cầu lên. Tuy nhiên
điều này là khá khó khăn vì phải mất một khoản tiền rất lớn, vì vậy gia
đình ông cứ để như vậy và cố gắng khắc phục. Hay như nhà ông Trịnh Quang
Liêm, chính bản thân ông cũng rất muốn giữ lại nguyên bản ngôi nhà
nhưng do nhu cầu cuộc sống cộng với ngôi nhà xuống cấp quá nên gia đình
ông đành tự sửa chữa theo khả năng. Năm ngoái, ông đã thay nền gạch tám
Thổ Hà bằng nền gạch men đỏ và thay hai cột hiên bằng cột bê tông cho
vững chắc.
Ông Nguyễn Văn Dân, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin
huyện Việt Yên cho biết: “Phòng đã kịp thời tham mưu cho UBND huyện sớm
có kế hoạch tổng hợp, rà soát các nhà cổ có niên đại trên trăm năm, báo
cáo về Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Giang và Bộ Văn hóa, Thể thao
và Du lịch để sớm có chế độ hỗ trợ nhân dân trong việc trùng tu, bảo
tồn nhà cổ trong thời gian tới. Trước mắt, làm tốt công tác tuyên truyền
cho các gia đình đang có nhà cổ trong quá trình trùng tu, sửa chữa
không làm biến dạng ngôi nhà”.
Những ngôi nhà cổ ở Bắc Giang rất
cần có một phương án bảo tồn từ phía các cơ quan chức năng. Nếu chỉ
dừng lại ở việc tuyên truyền và bảo vệ bằng ý thức người dân thì những
ngôi nhà cổ này không biết sẽ tồn tại được bao lâu nữa.
Theo: baotintuc.vn