Để đến được chùa Bái Đính cổ trên núi Đính (Ninh Bình), du khách phải vượt hơn 300 bậc đá từ cổng tam quan ở lưng chừng núi. Khác với những ngôi chùa có cột trụ đồ sộ hay thượng điện nguy nga, chùa Bái Đính cổ được tạo dựng theo lối kiến trúc chùa động từ thời xa xưa, giản dị nhưng toát lên vẻ uy linh, huyền bí.
Đường lên chùa Bái Đính cổ
Được thiền sư Nguyễn Minh Không sáng lập vào năm 1136, chùa gồm 2 khu vực chính: Hang Sáng bên phải thờ Phật và thần, hang Tối bên trái thờ Mẫu. Mỗi hang động gắn liền với những sự tích và huyền thoại riêng, tạo nên nét kỳ bí, linh thiêng. Tất cả các ban thờ Phật và Mẫu đều được đặt giữa lòng các sơn động u minh.
Tương truyền, nơi đây được thiền sư Nguyễn Minh Không phát hiện trong lúc đi lên núi tìm cây thuốc để chữa bệnh hóa hổ cho vua Lý Thần Tông. Thiền sư đã lập am thờ Phật ở bên trong gọi là hang Sáng và đặt tên là chùa Bái Đính.
Chùa cổ được tạo dựng theo lối kiến trúc chùa trong động
Hang Sáng có chiều dài khoảng 25m, cao hơn 2m và rộng 5m, là một hang động hoàn toàn tự nhiên, không có sự kiến tạo của bàn tay con người. Ở cửa động hang Sáng trên vách đá có khắc 4 chữ Hán được vua Lê Thánh Tông khắc “Minh Đỉnh Danh Lam”, nghĩa là lưu danh thơm cảnh đẹp.
Trước cửa động có 2 pho tượng hộ pháp, đi sâu vào trong động thờ Phật với ban thờ chính giữa trong động là Tam Bảo, có nghĩa là 3 ngôi báu: Phật Bảo, Pháp Bảo và Tăng Bảo.
Cửa hang Sáng có khắc 4 chữ Hán của vua Lê Thánh Tông “Minh Đỉnh Danh Lam"
Phía sau hang là khu vực “cổng trời” dẫn đến một thung lũng, nơi đặt ban thờ thánh Cao Sơn - vị thần cai quản vùng núi Vũ Lâm, phía nam kinh đô Hoa Lư xưa. Tượng thánh Cao Sơn làm bằng gỗ mít, sơn son thếp vàng, đầu đội mũ cánh chuồn, tay cầm lệnh bài.
Phía sau hang Sáng có ban thờ thánh Cao Sơn với những điều bí ẩn về bức tượng gỗ không thể di chuyển
Năm 2007, nhà chùa tổ chức lễ đưa tượng thánh Cao Sơn ra khỏi ban thờ nhưng không thành công. Ông Trương Đình Tưởng, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Ninh Bình, người chứng kiến sự việc cho hay, trán tượng chảy những giọt nước như mồ hôi khi cố di chuyển.
"Tượng mới (tượng thánh Cao Sơn bằng đồng dát vàng - PV) được đưa về để thay thế tượng gỗ, nhưng không làm cách nào di chuyển được, dù các lực lượng sử dụng mọi cách như lấy xà beng để bẩy, buộc dây chão vào tượng để kéo", ông Tưởng cho hay.
Bên trong hang Sáng thờ Phật
Hang Tối, hay động Mẫu, được phát hiện cách đây hơn 200 năm khi người dân đào tổ mối khổng lồ ở cửa động. Thấy hang Sáng thờ Phật, họ đặt tên hang này là hang Tối và lập thờ Mẫu Liễu Hạnh, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải cùng Ngũ vị tiên quan và Ban Công Đồng với các pho tượng cổ.
Hang Tối có nhiều nhũ đá mang hình thù độc đáo, tạo nên các kỳ quan tự nhiên như ao tiên (nhãn long ẩn sơn - mắt rồng trong động) không bao giờ cạn nước, bức tranh đá và cây cột chống trời.